Kan Nederland nog wel
met natuur omgaan?

Dat is een vraag die mij oprecht steeds vaker bezighoudt. In veel aspecten zie ik dit terug. In natuurontwikkeling, in natuurbeheer, in toezicht, maar ook in onze eigen natuurfotografie en natuurbeleving. Heeft het met de Nederlandse mentaliteit te maken? Met het feit dat we maar weinig natuur hebben t.o.v. een hele grote bevolking op een klein stukje aarde? Of komt het doordat we niet meer weten wat natuur is, slechte educatie? Allemaal vragen waar ik het antwoord helaas niet op heb… maar die mij wel bezighouden.

Deze column is de derde en laatste in mijn serie over de Nederlandse natuur. Ik heb de start gemaakt met een verhaal ‘Oostvaardersplassen: door emotie overmand‘ waarin ik mij ontzettend verbaasde over het feit dat emotie de boventoon voert over kennis en wetenschap. Naar aanleiding hiervan ben ik gaan nadenken over de Nederlandse natuur en in mijn verhaal ‘De Nederlander lijkt te klein voor natuur‘ kwam ik er steeds meer achter dat de gebieden waar wij zo dol op zijn vaak juist de uitkomsten zijn van ravages die we in de afgelopen eeuwen als mens hebben nagelaten. Naar aanleiding van die column dacht ik verder, naast het wat vreemde beeld van ‘natuur’ lees ik tevens over allerlei vreemde denkbeelden van de ‘natuurliefhebbers’. Toen rees bij mij de laatste vraag… kan Nederland eigenlijk nog wel met ‘natuur’ omgaan?

Jaren 60…

In de jaren 60 schijnt het fiks misgegaan te zijn. Met de invoering van de Boswet in 1961 kwam er in Nederland de regel van de beheerder dat je op de paden moest blijven. Er kwamen regels. Je mag tussen zonsondergang- en opkomst niet meer het bos in. Je mag geen bessen meer plukken, geen takken meer uit het bos halen. En die regels werden verder uitgebreid. Zo mag je in bepaalde natuurgebieden niet meer zonder vergunning met groepen groter dan 8 personen de natuur in, zelfs niet als familie. Waar komt deze idioterie vandaan? Hoe komt het dat de beheerder zoveel wantrouwen heeft gekregen in de burger? Hebben wij het er echt zelf naar gemaakt? Of zijn wij zo geworden?

Mentaliteit

Ik kom veel in Scandinavië en daar heb je het allemansrecht. Dat betekent dat de natuur in essentie van iedereen is, iedereen altijd in de natuur moet kunnen komen, je overal mag kamperen (in de buurt van privé eigendommen daargelaten) en wanneer er geen extreme droogte is ook overal vuur mag maken. Bessen mag iedereen altijd plukken en zelfs belastingvrij op de markt verhandelen, dat is je basisrecht als burger. En iedereen kan ermee omgaan.

In mijn discussies met Nederlandse beheerders krijg ik dan het argument, dat ligt aan de mentaliteit. Ik hoorde een voorbeeld van de gemeente Ede die ooit voor de eigen inwoners een sprokkelvergunning had afgegeven. Binnen no-time dagen stonden er aanhangwagens vers omgezaagde bomen op te laden om te verhandelen in de rest van Nederland. En dus was het in 1980 weer gedaan met de vergunning. Tja, de Nederlandse mentaliteit.

“Als we toestaan dat iedereen ’s nachts in het bos mag komen wordt het bos kapot gemaakt.” Is dat zo dan? Vraag het mij af, maar dergelijke redeneringen zijn wel de basis om ons bij voorbaat de toegang maar alvast te ontzeggen. Zoals ooit een wat oudere boswachter mij vertelde: “Helaas jongen, de Nederlander kan niet meer met natuur omgaan en dus zijn er regels nodig.“

Beschaafd land

Ergens klopt het beeld, ik zie helaas genoeg voorbeelden dat sommigen inderdaad geen idee meer hebben wat natuur is. Melk? Komt uit een fabriek. Vlees? Mag niet op beest lijken. Lijdende dieren die doodgaan? Dat mag toch niet gebeuren in een beschaafd land? Dieren die honger hebben in de natuur? Dan gooien we pakken koek over het hek. Olifanten op de weg in Afrika? Stappen we uit en duwen we die even opzij. Op autosafari in de Beekse Bergen? Stappen we met ons kind toch even uit bij de cheetah’s. Zeldzaam plantje? Mogen we best plukken voor een mooie foto. Natuur? Is maar saai. Zwijnen naar de provincie Utrecht? Nee, want die kijken niet uit met oversteken (vanaf 9:30 minuut). Al die takken en omgevallen bomen in het bos? Wanneer ruimen ze die troep eens op? Appelbomen in de wijk? Liever niet want dan komen er insecten op af.  En wat ik afgelopen zomer hoorde: “meneer, weet u hoe laat het bos sluit?” En nee… niets van dit alles is verzonnen.

Natuurfotografen

Ja, ook wij moeten eraan geloven. Zo bereikte mij vandaag weer het zoveelste bericht over vandalisme door natuurfotografen. Zocht in 2007 Geenstijl naar ‘moordende natuurfotografen‘, kopte de Telegraaf afgelopen juni met ‘Natuurfotograaf hangt op Veluwe de beest uit‘ (terwijl het park jarenlang heeft geadverteerd met ‘wij hebben struinnatuur, bij ons hoef je niet op de paden te blijven…‘), vandaag was het Omroep Gelderland met ‘Fotografen vernielen de natuur‘. Natuurlijk krijg je dan de discussie (zo ondervond ik op Facebook) wie nou de schuldige is. Overdrijft de toezichthouder gewoon en is de beheer te pietluttig? Vroeger mochten we veel meer dan nu, logisch dat we de regels overtreden. Of maken (een klein deel van) de natuurfotografen zich ook echt schuldig aan vandalisme waardoor de regels nodig blijken te zijn? En is dat opzet of onwetendheid? Is het nietsontziend-alles-voor-een-mooie-foto onder het mom van “ach, eventjes doen wat niet mag is vast niet erg” of “die regels slaan nergens op, dit kan echt geen kwaad”. Heeft deze groep natuurfotografen echt geen idee wat natuur is? Of zijn de regels gewoon idioterie en weten de natuurfotografen beter wat wel en niet kan dan de beheerder?

Kip of ei: regels of burger?

En toch wil het er bij mij niet in, hoezo is het des Nederlands om niet met natuur om te kunnen gaan? Hoezo is het te danken aan onze eigen mentaliteit dat wij de strengste regels ter wereld hebben als het gaat om het bosje om de hoek. Zijn al die regels noodzakelijk om ons potentiële vandalen in toom te houden? Of komt het door alle regels dat we niet meer met onze eigen common sense zelf met natuur om kunnen gaan? Zijn alle regels en wetten gemaakt omdat ze nodig zijn… of zijn wij zo geworden dankzij de regels en wetten? Een self-fulfilling prophecy uit de jaren 60?

Handhaving of educatie?

Natuureducatie staat op school op een bijzonder laag pitje. “Op Pabo’s nam de lestijd voor ‘natuuronderwijs’ de afgelopen jaren af van 200 lesuren naar 80 lesuren (bron: Wageningen Universiteit)”. Uit onderzoek blijkt dat 70 procent van de jongeren nooit in de natuur komt (bron: Cito). Als ik naar mijn eigen kinderen kijk bestaat natuuronderwijs uit wekelijks school TV (liefst tijdens de middagpauze) en twee keer per jaar een keer ‘naar buiten met de boswachter’. Op de middelbare school is het biologie, maar dat is nog geen natuur, laat staan dat ze vaak buiten komen. Vind je het gek dat deze kinderen aan het eind van hun schooltijd veel te weinig van natuur weten. Als ze dan van hun ouders ook weinig meekrijgen is de basis van onwetendheid als het gaat om zwijnen, Oostvaardersplassen of insectenafname duidelijk. En in plaats van te zorgen dat wij burgers weten wat zeldzame planten zijn zodat we op bepaalde plekken uit onszelf niet van de paden gaan, gaan we regels opstellen waarvan de burger geen idee heeft waarom. Als we achterwege laten kinderen kennis te laten maken met de cirkel van het leven, creëren we dan niet zelf onze ‘actievoerders’ die de herten ‘bevrijden’ door het hek naar de A6 open te knippen?

Educatie maakt mede verantwoordelijk. Wanneer je weet hoe iets werkt of hoe kwetsbaar iets is voel je je verantwoordelijk voor het behoud. Zou het niet zo zijn dat wanneer we gaan investeren in natuurkennis en verantwoordelijkheid, het opleggen van al die pietluttige strakke regels misschien helemaal niet nodig meer is? Zou het niet zo zijn dat wanneer de beheerder de bezoeker verwelkomt en onderwijst in de kwetsbaarheid van natuur, hij daarmee ambassadeurs kweekt die uit zichzelf op verantwoordelijke wijze met het gebied omgaan? Die ook nog eens elkaar aanspreken op elkaars gedrag?

Een keer moet de vicieuze cirkel doorbroken worden. We kunnen niet maar strakkere regels maken om vervolgens te zien dat de burger steeds minder weet van die natuur en, zich irriterend aan de opgelegde dwangbuis, expres de regels gaat breken. Want waar eindigt het dan? Dat we helemaal niet meer in de natuur mogen komen? En dat de burger ophoudt te doneren aan de beheerders? Uiteindelijk is er maar één kind van de rekening… en dat is de natuur zelf!

Let wel, ik heb de wijsheid niet in pacht, maar heb wel allemaal vragen en overpeinzingen … meedenken wordt gewaardeerd!