Macro zonder macrolens
deel 3: voorzetlenzen

In dit derde deel van de reeks tutorials ‘macrofotografie zonder macrolens’ komen de macro voorzetlenzen aan bod. Naast tussenringen (zie deel 2 vorige week maandag) bieden voorzetlenzen allerlei eigen mogelijkheden en heb je voor niet al te veel geld een macrolens. In deze derde tutorial kijken we hoe je ermee kunt werken, wanneer je juist macro voorzetlenzen gebruikt en wat de voor- en nadelen zijn.

Wat zijn voorzetlenzen?

Het woord zegt het al, het is een lens die je vóór je objectief zet. Doel is het veranderen van de brandpuntsafstand. Zo heb je speciale groothoek voorzetlenzen om een extra wijd beeld te krijgen (wordt veel gebruikt bij compact camera’s) maar ook macro voorzetlenzen waarmee je ineens een stuk dichterbij je onderwerp kan komen.

Eén van de bekendste macro voorzetlenzen is de Canon 500D close-up lens die een extra vergroting van +2 dioptrie heeft. Deze voorzetlens wordt aangeraden voor brandpuntsafstanden vanaf 70mm, dus voor telelenzen. Daarnaast is er ook de Canon 250D close-up lens die +4 dioptrie heeft en vooral wordt gebruikt bij brandpuntsafstanden van 35mm t/m 135mm, het standaard bereik.

Daarnaast zijn er ook setjes macro voorzetlenzen te koop in verschillende filterdiameters met diverse dioptrieën, vaak +1, +2, +4 en soms nog een +10. De kwaliteit van deze setjes laat nog wel eens te wensen over, vooral de +10 is vaak volledig onbruikbaar door enorm scherpteafname aan de zijkanten. Het is aan te raden om te investeren in een goede macro voorzetlens, zeker als je ook een mooi objectief hebt waar hij opgeschroefd gaat worden. Gelukkig is het schroefdraad op het objectief universeel, de Canon close-up lenzen zijn niet alleen bijzonder goed maar dus ook inzetbaar voor andere merken. Heb je daar moeite mee? Dan schuur je het merkje er maar af.

Hoe werken macro voorzetlenzen?

Eigenlijk heel simpel. Je schroeft hem op je lens (wel even een eventuele andere filter zoals UV-filter eraf halen, nooit filters ‘stacken’ – op elkaar schroeven) en je kunt aan de slag. Net als bij de tussenringen zul je ook bij macro voorzetlenzen merken dat je niet alleen ineens een heel stuk dichterbij je onderwerp kan komen maar dat oneindig ook dichterbij komt: je kunt niet meer op oneindig scherpstellen. Het is dus helaas geen optie om de voorzetlens gewoon standaard te monteren. Wat je krijgt is – net als bij de tussenringen – een range waartussen je kan scherpstellen.

Telelenzen hebben vaak een minimale scherpstelafstand van 1 meter of meer. Door het gebruik van een macro voorzetlens kun je nu ineens tot wel 30cm dichtbij komen. Merk op dat het effect met een voorzetlens op een telelens dus heftiger is dan met tussenringen voor telelenzen. Dit maakt een macro voorzetlens in combinatie met een telelens interessant voor onderwerpen die de nijging hebben op het laatste moment weg te vliegen of te kruipen, zoals insecten. 30cm is voor dieren een mooie werkafstand.

Disclaimer: normaal werk ik altijd met zonnekap, zomer, winter, binnen en buiten, dag en nacht. Voor een goede indicatie van de afstand van frontlens tot onderwerp heb ik echter alle foto’s van de opstellingen gemaakt zonder zonnekap… niet doen zelf! Altijd zonnekap gebruiken!

Kom ik nu uit op macro, volgens officiële richtlijnen is macro een 1:1 (1x) vergroting? Nee, met de combinatie van bijvoorbeeld een 100-400 op 400mm met een +2 close-up lens kom ik uit op een respectabele 1:2 vergroting. Close-up dus, nog geen macro. Desondanks is macro voor veel insecten te veel vergroot, een libel of vlinder op 1:1 macro is minder dan de helft van het dier. 1:2 is meer dan genoeg… Maar let op: dat is in dit geval met mijn combinatie van 400mm met +2 close-up lens. Andere combinaties kunnen zeker meer vergroten, dat is afhankelijk van het gebruikte objectief en het aantal dioptrieën van je macro voorzetlens.

Scherpstelling en belichting

In principe doet een macro voorzetlens niets met scherpstelling of belichting. Waar tussenringen als nadeel hebben dat ze licht ‘snoepen’, heb je daar met macro voorzetlenzen geen last van. De belichting blijft gelijk, je hebt geen langzamere sluitertijd. Scherpstelling blijft in principe ook behouden maar je merkt wel dat de autofocus er wel moeite mee krijgt hoe dichter je op je onderwerp kruipt. Dat heeft vooral te maken met het kleine scherpstelbereik wat je krijgt door een macro voorzetlens.

Tips voor scherpstelling

Eigenlijk heb je – in plaats van een normaal scherpstelgebied – een scherpstelrange, een gebied.

1. Zet de lens op handmatige scherpstelling (MF).
2. Werk met grotere diafragmawaarden. Ondanks dat de scherptediepte door de steeds kleiner wordende scherpstelafstand sneller verkleint dan jij kunt diafragmeren, zorg je er wel voor dat de kans op scherpte op de goede plek wordt vergroot.
3. Stel scherp door de camera naar voren en achteren te bewegen zodat je het scherpstelgebiedje op de goede plek legt in het onderwerp.
4. Wanneer je geen haast hebt (vaak niet bewegende onderwerpen) is het makkelijker om te werken met live view. Zoom dan digitaal een keer in, dan kun je heel nauwkeurig de scherpstelling op de goede plek leggen.
5. Kom je echt dichtbij dan luistert de scherpstelling zó nauwkeurig dat je het beste met een macro focussing rail kunt werken om de camera heel secuur naar voren of achteren te bewegen.

Voorbeelden

Hier nog wat voorbeelden van het werken met macro voorzetlenzen.

Voor- en nadelen

Macro voorzetlenzen zijn een stuk goedkoper dan een macrolens en geven veel mogelijkheden. Toch zal de echte macrofotograaf niet zonder ook een macrolens willen. Hierbij de voor- en nadelen van het werken met macro voorzetlenzen.

Voordelen:

• goedkope oplossing voor macro;
• klein en dun, dus makkelijk mee te nemen (soms laat ik de macrolens thuis en neem alleen de voorzetlens mee, dan kan ik toch uit de voeten als het nodig mocht zijn);
• te gebruiken bij alle lenzen;
• geen lichtafval, belichting blijft gelijk;
• te koop in verschillende vergrotingen (dioptrieën), zelfs in setjes;
• maakt van een telelens een zeer geschikte insecten macrolens met mooie werkafstand;
• ook te gebruiken in combinatie met een macrolens voor nóg grotere vergroting.

Nadelen:

• vaak kom je nog niet op 1:1 macro, maar blijf je in het close-up gebied;
• je zet extra glas voor je lens, dus kwaliteitsverlies. Duurdere macro voorzetlenzen doen het prima maar goedkope voorzetlenzen of voorzetlenzen met sterke vergroting zijn vaak kwalitatief niet goed genoeg;
• scherpstelling lastig, je krijgt een klein scherpstelgebied;
• je verliest je oneindig;
• scherptediepte neemt – door de korte afstand – enorm af.

In deel 1 van deze reeks tutorial ‘Macrofotografie zonder macrolens’, heb ik het gebruik van groothoek- & telelens besproken. In deel 2 heb ik het gebruik van tussenringen behandeld. Bij voldoende interesse zal ik deze reeks nog verder uitbreiden naar ook het gebruik van omkeerringen om lenzen achterstevoren op elkaar te schroeven of (groothoek)lenzen achterstevoren op je camera te monteren.