Scherpstelling bij macrofotografie is niet alleen bijzonder lastig als je met grote vergrotingen werkt maar tegelijk ook nog eens enorm belangrijk. De kleine scherptedieptes waar je mee werkt zorgen ervoor dat één mm verkeer scherpgesteld meteen een verkeerde foto oplevert. Wat je ook zal merkt is dat scherpstellen met de scherpstelring prima werkt zo lang het onderwerp niet al te dichtbij zit. Wanneer je echter héél dicht op je onderwerp komt ga je bijna vanzelf scherpstellen door zelf wat naar voren en achteren te bewegen. Voor dat laatste is er een heel handig hulpmiddel: de macro focussing rail, ookwel macro slider of macro slede genoemd.
Met dank aan Peter le Fevre voor de eerste voorzet van de tekst.
Scherpstelling bij grote vergrotingen
Als je met je macro lens (of een gewone lens met tussenringen of macro voorzetlens) dichtbij de 1:1 vergroting komt of zelfs nóg groter dan zul je merken dat scherpstellen met de scherpstelring steeds lastiger wordt. Al snel ga je door het scherpstelpunt heen. Je merkt dat je dan vanzelf niet meer gaat scherpstellen met de scherpstelring maar door zelf de camera naar voren en achteren te bewegen om het onderwerp binnen het scherpstelgebied te krijgen. Vanuit de hand is dit prima te doen maar omdat de scherpstelling soms op de mm (of zelf minder) nauwkeurig moet is de kans dat je een perfect scherpe foto hebt niet zo groot. Beter is werken vanaf statief maar dat is dan weer lastig omdat je dan je statief naar voren en achteren moet verplaatsen.
Speciaal hiervoor werken heel veel macrofotografen met een macro slider. Dit is een slede die tussen je camera (of lens met lensgondel) en je statiefkop komt en waarmee je heel nauwkeurig je camera naar voren en achteren kunt bewegen t.b.v. de scherpstelling. Daarnaast is het ook dé manier om met focus stacking aan de gang te gaan (zie tutorial over focus stacking).
De macro focussing rail
Een slider heb je in verschillende merken en maten, en prijsklassen. Vergis je niet met timelapse rails, die zijn veel groter en bedoeld voor film, lang niet zo nauwkeurig als jij nodig hebt. Ook zijn er focusing sliders verkrijgbaar die niet alleen naar voren en naar achteren kunnen bewegen, maar ook van links naar rechts. Dat is zeker interessant maar vaak zijn deze een stuk duurder en dat kun je ook oplossen door met twee te werken (zie verderop). Wat het belangrijkste is, is dat de slede spelingsvrij is. Heb je keuze uit meerdere ga dan in de winkel voelen.
Het opzetten van de macro slede
Als je je onderwerp gevonden hebt dan plaats je het statief. Als het statief éénmaal goed en stevig staat dan plaats je de slider in de lengterichting op het statief, dus richting je onderwerp. Zorg dat het midden van de slider boven de kop van het statief hangt. Dit geeft het geheel de meeste stabiliteit. Zeker als je straks gaat schuiven met je camera. Plaats vervolgens je camera op de slider. De grove afstelling doe je gewoon met je statiefkop en stel je scherp zoals je normaal gewend bent met de scherpstelring. Let op: ook bij het gebruik een slider is het aan te raden de ‘anti bibber’ ofwel de stabilisatie van je lens uit te zetten om ongewenste bewegingsonscherpte van je lens en camera te voorkomen.
Met behulp van een hendeltje / schroef kun je nu de camera ten opzichte van het statief naar voren en achteren bewegen. Die beweging is heel fijn door het fijne schroefdraad waardoor je echt (fractie van) mm’s kan bewegen. Het is een echte fijnafstelling die je kan helpen met grote vergrotingen waarbij de scherpte heel nauwkeurig gelegd moet worden. Op deze manier kun je zeer precies je onderwerp in het scherpstelgebied van de lens plaatsen. Mocht je camera er over beschikken dan is focus peaking erg prettig en kan je via LiveView nog makkelijker de scherpstelling volgen en bepalen.
Objectieven
In feite zou je met ieder objectief met een macro slider kunnen werken maar de ‘uitslag’ is maar 20cm en de meerwaarde daarom pas in het macrogebied. Heeft je (macro)lens een handmatige diafragma ring dan is het aan te raden altijd met de grootste diafragmaopening (laagste diafragmagetal) te werken tijdens het scherpstellen omdat je dan precies de scherpstelling regelt. Pas daarna kun je het diafragma vergroten t.b.v. een grotere scherptediepte.
Verder is het werken met een (draad)afstandsbediening erg prettig. Dit zorgt ervoor dat je de camera ten tijde van het nemen van de foto niet aanraakt. Bij dergelijke vergrotingen is iedere trilling een orkaan in het beeld en zorgt voor onscherpte.
2-weg of 4-weg slider
Hiervoor heb de 2-weg macro-slider behandeld. Deze beweegt in één richting (meestal van voren naar achteren). Er zijn ook een 4-weg sliders te koop, die zowel van voor naar achteren maar afzonderlijk daarvan ook nog van links naar rechts kunnen bewegen. Zeker voor extreme vergrotingen wil je soms de compositie wat aanpassen wat ook mm werk is. In dat geval is het draaien aan je statiefkop of verplaatsen van je statief veel te grof. Een 4 weg slider werkt heel nauwkeurig in alle richtingen. Een alternatief voor deze vaak prijzige sliders is het werken met twee losse 2-weg sliders die je haaks op elkaar zet. Omdat veel sliders voorzien zijn van het universele arca swiss systeem kun je ze naadloos op elkaar zetten. Zo kun je desgewenst met 1 slider de camera naar voren en/of naar achteren bewegen, maar mocht beweging van links naar rechts ook noodzakelijk worden dan kan je er eventueel een 2e slider tussen zetten.
Tenslotte…
Het gebruik van dit soort hulpmiddelen zorgt er ook voor dat je rust in je fotografie krijgt. Wanneer je gebruik maakt van één of meerdere macro focussing rail(s) op een statief met een afstandsbediening dan doe je dit niet om (bijv. midden op de dag) libellen, bijen, vlinders en andere redelijk snelle insecten te fotograferen. Het gaat om onderwerpen die niet of nauwelijks bewegen vanuit zichzelf (hooguit door de wind) of wanneer heel vroeg de insecten nog rustig op planten, riet of andere flora rusten.
Met de slider haal je wel de snelheid uit het fotograferen, maar verhoog je de kwaliteit van je beeld!
Succes!
Jan van Gastel zegt
Beste Johan,
Hartelijk dank voor deze heldere uiteenzetting. Ik heb wel een vraag, bestaand uit twee delen. Afhankelijk van de f/waarde is de scherptediepte groter of kleiner. Hoe groot die in een bepaalde situatie is, is uit te rekenen met een DOF calculator. Nu de vraag:
a. Stel de DOF calculator geeft aan dat de scherptediepte 0,3 mm is, moet je dan de slede steeds maximaal 0,3 mm naar voren draaien?
b. En stel de scherptediepte is 1 mm, moet je dan elke keer de slede 1 mm naar voren draaien, of is per keer
0, 5 mm net zo goed of zelfs nauwkeuriger?
Vriendelijke groeten,
Jan
Johan van der Wielen zegt
Beste Jan,
Dank je wel voor je compliment en vraag. Ik zal kijken of ik je vraag goed kan beantwoorden. Ik had wat moeite met je vragen te snappen tot ik mij bedacht dat je bezig ging met focus stacking, toch? In theorie kun je gebruik maken van de scherptediepte als stapggrootte maar het wel gevaarlijk omdat de randen van het gebied grensgevallen zijn waarbij het nog net wel acceptabel is. In feite leg je dan telkens net op het randje van wel/niet scherp niet een nieuwe foto die wel scherp is maar opnieuw een randje wel/niet scherp. Verder berekenen DOF calculators de scherptediepte wel maar ronden zij ook af. Het geval is dat de scherptediepte nooit perfect verdeeld is tussen het voorste en het achterste punt. Dat kun je goed zien als je een scherptediepte in de verte berekend (vb: 100mm, f/11 bij 20m geeft 13,55m tot 161,43m met een scherptediepte van 147,88m). Je ziet dat in essentie de scherptediepte niet gelijk is verdeeld. Wanneer je dus de rand van de volgende foto precies op de rand van de vorige foto gaat leggen, berekend vanuit het scherptediepte gebied en uitgaande van een evenredige verdeling, loop je het risico dat er een heel klein gebiedje ontstaat wat bij beide foto’s tussen wal en schip valt. Je insteek van stapgrootte 0,5x scherptediepte is misschien wat erg veel maar voorkomt wel dit probleem. Ik kies daarom altijd een stapgrootte die kleiner is dan het scherptedieptebereik maar dat hoeft niet per se 0,5x te zijn.
Hopelijk beantwoordt dit je vraag,
groet Johan