Groot, groter, grootst:
Laowa 12mm f/2.8 Zero-D

In mijn review van de Irix 15mm f/2.4 vertelde ik over mijn liefde voor groothoek. Als ik maar één lens mee zou mogen nemen zou het de 16-35 zijn. Toch is 16mm voor mij af en toe niet groot genoeg. Met de komst van de Irix 15mm (en de Laowa 15mm f/4 macro) kreeg ik één mm meer. Dat lijkt niet veel maar 16mm is 7% meer beeld! En toch, ben ik ook altijd nog blijven kijken naar nóg meer groothoek. Liefst één die ook nog lichtsterk is voor mijn nachtfotografie, niet al te groot (de Irix is best een ding) en waarmee ik ook nog eens mijn 100mm filters zou kunnen gebruiken. Dat zijn best wat eisen en er was geen lens die dit allemaal waar kon maken. Tot de komst van de Laowa 12mm f/2.8 Zero-D van Venus Optics geschikt voor Full frame.

Toen ik de mogelijkheid kreeg om deze nieuwe lens uit te proberen aarzelde ik dan ook geen moment. Hoewel ik hem vooral voor de nacht en noorderlicht mee wilde hebben naar Lofoten / Noorwegen was hij op tijd om ook nog mee te gaan naar Ameland. Want hoe houdt deze zich met landschapsfotografie? Of zelfs macro? Ga mee met mij op avontuur…

Hoe wijd is 12mm eigenlijk?

Als je al 16mm hebt, hoeveel scheelt 12mm dan nog? 4mm toch maar? Dat verschil is echter enorm! Ik heb wat lenzen mee de tuin in genomen en vanaf statief met verschillende brandpuntsafstanden mijn Finse blokhut annex kantoor gefotografeerd. Alles op f/16.

Klein maar sterk en stevig

Inmiddels heb ik meer dan een half jaar ervaring met de eerste lens van Laowa, de 15mm macro lens. Een kleine lens met stevige metalen body. Ik was dan ook erg benieuwd of de nieuwe 12mm heel anders zou zijn maar mijn verwachtingen werden aan alle kanten waargemaakt. De 12mm is net zo stevig, eveneens sterke metalen body en zelfs metalen zonnekap. Dat laatste is iets waar ik eerst even vreemd van opkeek maar inmiddels mij afvraag waarom niet alle lenzen dat hebben. Tuurlijk, het is extra gewicht, maar sinds ik al mijn tweede plastic kap van andere lenzen heb moeten plakken omdat ze in de tas knel hadden gezeten ben ik helemaal om!

Waar de Irix opvalt in zijn grootte (die is groot!) valt de Laowa op in zijn ‘kleinte’. Het is geen minilens maar wel opvallend veel kleiner dan menig groothoeklens. Dat zorgt ervoor dat je hem makkelijk ergens nog even bijpakt. Sinds ik hem in bezit heb is hij dan ook nooit niet meegeweest. Ja vraagt je af hoe Laowa de lens zo klein heeft kunnen houden en waarom niet alle lenzen zo lekker klein zijn.

Speciaal aan deze lens is de ‘Frog Eye Coating’ die ervoor moet zorgen dat vocht en stof geen grip hebben op het frontelement. Moet bekennen dat ik er niet op heb gelet in het veld maar het belooft wel wat. Jammer is dan weer wel dat de lens niet meteen ook weather-sealed is. Dat zou hem helemaal af maken.

Terug naar vroeger: zelf alles instellen

Waar andere fabrikanten investeren in snelle autofocus, stabilisatie en door de camera regelbaar diafragma omdat we dat tegenwoordig gewend zijn, is Laowa lekker eigenwijs. Geen stabilisatie, geen autofocus en het diafragma moet je zelf met een ring regelen. Terug in de tijd toen fotograferen nog echt handwerk was.

Waar de Laowa 15mm macro een traploos diafragma heeft, hebben ze bij de 12mm gekozen voor stapjes en wel in hele stops. Van f/2.8 ga je meteen naar f/4, f/5.6, etc. Tussenstapjes zijn er niet. Maar eerlijk is eerlijk, voor een dergelijke groothoek heb je dat ook echt niet nodig. 12mm heeft in zichzelf al zóveel scherptediepte (zie mijn laatste blog over de invloed van brandpuntsafstand op scherptediepte) dat het effect van 1/3 stops nihil is. Tuurlijk is het voor de belichting van invloed maar omdat je met een zelf regelbaar diafragma werkt, zul je meestal vanuit de standen M of A(v) werken waarmee jij het diafragma in moet stellen.

Het is wellicht even wennen dat als je het diafragma op f/16 zet, het beeld ook meteen donker wordt. Door aan de ring te draaien verander je dus ook daadwerkelijk meteen het diafragma. Je moet jezelf dan ook aanwennen om hem standaard op f/2.8 te zetten om scherp te stellen (anders zie je gewoon niet zoveel) en daarna pas de ring op het gewenste diafragma te zetten.

Wat weer heerlijk is, is dat de laowa 12mm (net als de Irix 15mm overigens) weer een schaalverdeling heeft waarop je niet alleen de scherptediepte af kunt lezen maar ook de hyperfocale afstanden in kunt stellen. Waarom de meeste vol automatische lenzen dit niet meer hebben is mij een raadsel. Liever lees ik dit gewoon af op de lens dan dat ik met een smartphone app moet stoeien. Als ik andere reviewers moet geloven is de scherptediepte schaal wat aan de behoudende kant. Nu moet ik eerlijk bekennen dat ik er altijd maar met een schuin ook naar kijk en voor mij is dit geen probleem. Liever een niet geheel correcte schaal dan helemaal geen schaal! Wat wel vervelend is, is dat de scherptediepte schaal maar tot f/11 loopt terwijl je juist met grote scherptediepte of hyperfocale afstanden met landschapsfotografie op f/16 zal schieten. Beetje gemiste kans terwijl dat makkelijk erbij te zetten is.

Wat ook opvalt is de kleine minimale scherpstelafstand van maar liefst 18cm. Waar andere groothoeklenzen niet dichterbij komen dan 25 tot 28cm kun je met deze gewoon 10cm naar voren kruipen. Natuurlijk is het geen macro lens maar het maakt hem wel interessant voor detail-in-landschap opnames.

Wat wel een nadeel is, is dat de camera de lens niet herkent. In de EXIF staat geen brandpuntsafstand of het uiteindelijk gekozen diafragma. Op zich geen probleem maar naderhand kijken in de EXIF met diafragma je foto is genomen kan dus niet. En als je, net als ik, met meer van dit soort manual lenzen werkt, is het niet mogelijk om achteraf terug te lezen met welke lens uiteindelijk de foto is genomen.

f/2.8 is héél veel licht

Voor mij als nachtfotograaf is niet alleen de grote hoek van belang (hoe groter de hoek, hoe meer ik van de hemel kan laten zien) maar ook de lichtsterkte. Ik wil veel licht kunnen vangen zodat ik als mogelijk niet al te lange sluitertijden hoef te gebruiken waarmee de sterren beginnen te bewegen. Dat deze lens niet de enige 12mm lens voor Full Frame is, moge duidelijk zijn. Het is echter wel de eerst 12mm f/2.8 lens non-fisheye voor Full frame. Dat maakte hem voor mij ook meteen zo interessant.

Belichtingsmeter doet raar

Op zich zou je verwachten dat de camera zich keurig aanpast aan de hoeveelheid licht die de lens beschikbaar stelt. Toch viel me daar iets vreemds op. In sommige gevallen was het verschil tussen een diafragmeerde en juist wide-open (grootste diafragma opening) foto behoorlijk als het om de belichting ging.

Andere camera’s schijnen wel een diafragma waarde te ontvangen of weer te geven maar mijn Canon 5D Mark IV geeft keurig ‘00’ aan. De belichtingsmeter lijkt niet echt onder de indruk van de daadwerkelijke hoeveelheid licht en regelmatig ben ik daarom van de stand A(v) naar Manual gegaan. De camera bakte er belichtingstechnisch weinig van. Dan is alles zelf doen het devies. En ach, als je toch al 80% handmatig moet doen kan dat laatste er ook nog wel bij 😊

Zero-D: geen vervorming

Uiteraard moet ook deze lens tegen de muur. Mensen die mij kennen weten dat ik vooral van de praktijk ben, een lens bevalt mij als hij in praktijk bevalt. Of de lab testen nou positief of negatief zijn. Toch is het erg interessant te kijken hoe hij presteert wat vervorming. Zeker omdat Laowa deze lens de toevoeging ‘zero-D’ heeft meegegeven wat betekent ‘zero distortion’ oftewel: geen vervorming. Dat is nogal wat. Als je bedenkt dat bijna alle groothoek lenzen in meer of mindere mate last hebben van tonvormige vervorming, zeker hoe meer groothoek. Dan is het als fabrikant best gewaagd om met een grotere groothoek te komen dan de concurrenten en ook nog eens te beweren dat je geen vervorming hebt. Als je dat zó hard beweert moet deze van oorsprong wetenschappelijk onderzoeker dat natuurlijk nader bekijken.

Maar als ik hem vergelijk met andere objectieven (zelfs met veel minder groothoek) is de vervorming wel indrukwekkend weinig. Tegen de muur valt het op, in het veld totaal niet! Jammer genoeg heeft Adobe nog geen lensprofiel van de 12mm (wel van de 15mm en de 105mm van Laowa) maar in praktijk hoef je er weinig aan te doen. Een horizon is gewoon recht.

Natuurlijk heb je wel perspectivische verkleining zoals hierboven is te zien. Dat heeft te maken met de extreme groothoek en daarmee weglopende lijnen. Beide huizen staan gewoon rechtop maar lijken door het extreme perspectief naar elkaar toe te vallen. Dit is inherent aan groothoek. De lijnen zijn echter wel allemaal recht en niet krom, en daar gaat het om! Wil je dit niet dan zul je een Tilt-Shift lens moeten gebruiken.

Scherpte in het centrum en hoeken

Het is bekend dat objectieven, in alle soorten en maten, veelal niet optimaal presteren bij de grootste diafragmaopening. Iets diafragmeren zorgt dan meteen voor meer scherpte, zeker in het midden. De hoeken komen iets later, hoekscherpte is bij groothoek altijd een belangrijk issue. Vandaar dat ik ook hier kritisch naar heb gekeken. (voorgaande tekst heb ik schaamteloos gejat van mijn eerdere review, maar ach, het is door mijzelf geschreven en nog steeds waar).

Als bij zoveel lenzen presteert ook deze niet optimaal op de grootste opening (100% uitsnedes van een 30Mp foto!). Vanaf f/4 is het echter al prima scherp! En hoe erg is dit verschil? Als je bedenkt dat iedere uitsnede hierboven 400px breed is uit een totale foto van 6720px breed (dus slechts 6% van het totale beeld. Zó ver zoom je alleen in om te kijken of iets 100% scherp is maar ja… wanneer doe je dat nou in een landschapsbeeld? Ik zelden.

Het zal je niet verbazen dat de hoeken minder scherp zijn dan het midden en dat zie je ook terug in deze foto’s. Waar het midden vanaf f/4 scherp zijn begint de hoek pas vanaf f/5.6 tot f/8. Ik zit hier overigens wel naar de extreme hoek te kijken dus ook hier is het maar de vraag in hoeverre je hier in praktijk echt last van gaat krijgen bij lenzen van 12mm. Landschappen worden toch vaak op f/8 of f/11 geschoten. Alleen in de nacht heb je hier mogelijk last van.

Vignettering

Dit is het donker worden naar de hoeken toe van het beeld, een vignetteringsvrij beeld betekent dat het beeld over het hele vlak egaal belicht wordt. Vignettering is veel aanwezig bij groothoek lenzen en afhankelijk van het diafragma, hoe kleiner de opening, hoe minder vignettering.

Duidelijk is dat de laowa 12mm wel nagenoeg vervormingsvrij is, hij is niet vignetteringsvrij. Hoewel hij het beter doet dan menig andere groothoek zijn de donkere hoeken bij f/2.8 en f/4 duidelijk te zien. Vanaf f/5.6 wordt het al minder maar dit is wel iets om in de nabewerking rekening mee te houden. Hopelijk op Adobe snel met een profiel zodat je dit niet elke keer handmatig hoeft te corrigeren.

Flare en Chromatische aberratie

Eén van de commentaren op mijn voorgaande reviews is dat ik weliswaar erg uitgebreid heb getest maar toch had nagelaten om ook te kijken naar chromatische aberratie en flare. Omdat ik mij feedback altijd aantrek heb ik dat deze keer doelbewust wel meegenomen. Chromatische aberratie (afgekort CA) is een optische fout in het objectief waarbij langs randen met harde contrasten blauwe of paarse randjes ontstaan door verschillende lichtbreking. Dit is vooral zichtbaar bij tegenlicht opnames tegen lucht waarbij je donkere silhouet-achtige randjes in het beeld hebt.

Uit deze enorme tegenlicht opname met de zon vlak achter de spijlen van het balkon heb ik een aantal details geknipt waarin de CA zichtbaar is. Toch valt hij enorm mee, je moet er echt 100% voor inzoomen. Het is niet zo dat het paarse van het scherm spat zoals bij sommige andere objectieven. En als je in de nabewerking ‘remove CA’ aanvinkt is alles ook meteen weg. Wat mij betreft niets om je druk over te maken.

Flare kennen we allemaal. Sommigen vinden het oerlelijk terwijl anderen er juist mee spelen omdat wij als mens zo geprogrammeerd zijn dat wij flare in ons hoofd vertalen met ‘tegenlicht’. Toch is het wel prettig dat een objectief niet té erg flare vertoont omdat daarmee tegenlicht opnames bijna onmogelijk worden.

Al met al is deze lens zeker niet flare vrij maar het valt enorm mee in vergelijking met sommige andere objectieven. Het blijft echter wel opletten en als je toch de zon (of andere lichtbron) vol in beeld wil hebben is het maken van meerdere opnames met verschillende belichtingen waarbij je de zon afdekt op de foto’s waarbij je belicht voor het overige deel dan de zon een must.

Zo, genoeg testen… nu het veld in!

Einde van alle steriele lab testen en hop, het veld in! Want daar gaat het toch om. Ik fotografeer nou eenmaal liever de natuur dan de muur. Hoe gaat hij mij bevallen in het veld, waar kan ik hem allemaal voor gebruiken, hoe is de beeldkwaliteit en hoe het bedieningsgemak.

Uit het eerste beeld zie je meteen dat ik wat moest wennen aan 12mm. Zelfs voor een rasechte groothoekliefhebber als ik is de lens toch wel even wennen. Er staat zóveel op het beeld en alles verkleind zó enorm dat je echt na moet denken over je voorgrond. Alles wat in de eerste paar meter voor het beeld staat bedekt het grootste deel van je foto, de achtergrond verdwijnt in de verte.

Macro-landschap

Ja ik weet het, deze lens is geen macro lens. Daarvoor moet je de Laowa 15mm macro hebben. Echter, ik ben altijd benieuwd hoe divers een lens inzetbaar is. Ik had al geschreven over de 18cm minimale scherpstelafstand en dat moet ik natuurlijk uitproberen.

Filterhouder?

Die liet langer op zich wachten dan de lens. Ten tijde van deze review heb ik deze dis nog niet kunnen testen. Vanuit betrouwbare bronnen heb ik inmiddels vernomen dat hij mijn kant op gaat komen. Zo gauw ik ermee heb kunnen schieten zal ik deze review verder aanvullen.

Deze lens wordt geleverd worden met twee filterhouders, de lite en de original. De lite zou vignetteringsloos moeten zijn en heeft twee 100mm sloten, de original daarbij ook nog een 95 polarisatiefilter herbergen maar zou onder bepaalde hoeken wel vignettering laten zien. Buiten het feit dat ik niet veel mensen ken die een 95mm pola filter hebben (denk eens aan de kosten) is het nut van een pola filter met deze enorme groothoek ook niet echt hoog. Immers, je krijgt dan zo’n donkere vlek in beeld of bij water maar een klein deel waar de reflectie weg is. Ik heb daarom gevraagd een lite te mogen gaan testen. Hoe hij bevalt lees je zsm!

Resumé: wat is mijn conclusie?

16mm was voor mij niet groot genoeg, 15mm evenmin maar ik denk dat ik met 12mm toch wel het de max. heb gevonden aan mijn drang naar groothoek. Dit is wel zó ongelofelijk veel groothoek dat ik blij ben dat ik niet zulke grote schoenmaat heb anders had ik overal mijn eigen voeten uit het beeld moeten shoppen. Komt daarbij dat hij klein is en heel lichtsterk dan heb je voor mij toch de uiltieme aanvulling aan mijn (niet geringe) lenzen arsenaal. Nee, je koopt deze lens niet alleen als enige groothoek. Daarvoor is hij té groot. Het is een lens voor erbij, naast je normale groothoek. Of als je, net als ik, veel aan nachtfotografie doet. Maar gezien de grootte is hij ook echt wel makkelijk voor erbij, neemt nauwelijks ruimte in je tas en is zó stevig dat hij niet in de verdrukking komt.

Al met al met ik niet alleen onder de indruk maar ook nog eens enorm tevreden. Voor mij vult deze lens met deze specificaties precies het ontbrekende gat in mijn fototas: nog meer groothoek, lichtsterk en ook nog eens een schitterende minimale scherpstelafstand. Bruikbaar voor landschapsfotografie (nagenoeg geen vervorming), nachtfotografie (lichtsterk) en zelfs detail-in-landschap. Kortom, divers en makkelijk mee te nemen. Ik ben zeer tevreden over de mooie diffractie (sterretje van de zon), weinige CA en prima scherpte in het midden.

Zijn er dan geen nadelen? Jawel hoor. Van mij zou hij toch nog iets minder mogen vignetteren en ook de hoeveelheid flare mag wat minder. De hoekscherpte is acceptabel maar zou nog meer mogen.

Voordelen:

• Extreme groothoek met enorme lichtsterkte
• Bouwkwaliteit en metalen zonnekap
• Grootte: lekker klein
• Goed bedienbaar, scherpstelling en diafragma ring werken soepel en stevig
• Schaalverdeling scherptediepte en hyperfocale afstand
• Weinig tot geen chromatische aberratie
• Maakt de zero-D waar, nagenoeg geen vervorming
• Goede scherpte in het midden
• Mogelijkheid om normale 100mm plaat filters te gebruiken
• Vignettering aanwezig maar minder dan andere lenzen
• Speciale coating voor vocht en stof

Nadelen:

• Geen communicatie met camera (hoewel dat bij sommige camera’s anders lijkt te zijn). Voor fotografie geen probleem maar achteraf je EXIF bekijken heeft geen nut.
• Belichtingsmeter reageert niet altijd eenduidig, vaak corrigeren of op manual schieten
• Geen weather sealing
• Scherptediepteschaal loopt maar tot f/11
• Flare is niet geheel afwezig (hoewel ook lang niet zo erg als andere lenzen)

Maar resumé? Deze lens gaat niet meer weg!!