Beknopte lijst met 15 tips
over nachtfotografie

Nachtfotografie wordt steeds populairder. Eigenlijk best vreemd want juist ons eigen Nederland is eigenlijk de slechtste plek ter wereld om sterren te fotograferen. Nergens ter wereld heb je zóveel lichtvervuiling als in ons kikkerlandje. Aan de andere kant is het misschien juist ook wel geweldig dat er zoveel mensen op de pad willen in de nacht, want al die mensen zijn potentiële ambassadeurs van het donker. Als alle nachtfotografen zich hard maken voor minder nachtelijke verlichting om hun passie te kunnen volgen, wil ik daar als ambassadeur van de Nacht van de Nacht graag aan meehelpen. Daarom hierbij mijn belangrijkste tips voor een geslaagde nachtfoto… veel succes!

1. Voorbereiding

Voorbereiding is alles, ’s nachts ziet de wereld er volledig anders uit dan overdag. Oriënteer je overdag, markeer de plekken en bekijk hoe je er het beste kan komen. Let er ook op dat je niet overal mag komen ’s nachts! Verder is het belangrijk te weten hoe de omstandigheden zullen zijn. Is het onbewolkt, vanaf wanneer is het volledig donker, er is maanlicht, hoe laat komt de maan op en hoe fel? Maar ook of er steden in de buurt zijn of bedrijventerreinen, die je compositie vervuilen met hun licht.

2. Handige apps

Handig is om een paar apps te raadplegen, zoals weersverwachting (bijv. weatherpro), een app waarmee je kunt kijken waar de maan opkomt, wanneer de zon ondergaat en hoe laat het echt donker is, zoals TPE. Op de Light Pollution Map kun je zien waar het donker genoeg is voor sterrenfotografie. Ook heb je speciale apps om al je nachtelijke avonturen te plannen, zoals Photopills en een heleboel apps om alle sterren en sterrenbeelden op te zoeken in het veld zoals SkySafari of Stellarium.

3. Materiaal

Fotografen zijn dol op materiaal, nachtfotografen niet anders. Toch valt het wel mee wat je nodig hebt. Het belangrijkst zijn een camera en een (liefst lichtsterk) groothoek objectief (zonder filters!). Denk aan een f/4 of liever nog f/2.8 objectief. Omdat het donker is werk je met lange sluitertijden, dus is ook een statief absoluut noodzakelijk. Zorg voor een stevig statief, dat je camera ook bij enige wind nog lang stabiel kan houden. Investeer in een goed statief, daar word je heel blij van! Verder is een draadontspanner handig, zodat je niet zelf het knopje in hoeft te drukken en de camera gaat trillen. Neem voldoende reserveaccu’s mee en bewaar die in je broekzak, zeker bij koud weer, om de capaciteit te behouden. Zorg ook voor jezelf: warme kleding, hoofdlampje (liefst met rood licht om je nachtzicht niet te verstoren) en wat te knabbelen… ’s Nachts fotograferen is vaak koud en vermoeidheid maakt je hongerig.

4. Basisinstellingen

‘s Nachts is het donker en werk je met heel weinig licht. Dat betekent dat je werkt met hoge ISO, grote diafragma openingen (of kleine diafragmawaarden) en langzame sluitertijden. De belichtingsmeter werkt ’s nachts bijna niet en ook de autofocus laat het afweten. ‘ s Nachts ben je helemaal op jezelf aangewezen, alles gaat handmatig. Begin met je compositie en ga pas daarna experimenteren. Pak gewoon een hoge ISO (1600 of hoger), laagste diafragmawaarde en 15 sec. belichting. Van daaruit ga je aanpassen tot een goede belichting met behulp van de sluitertijd. Ga niet te laag met je ISO als je sterren fotografeert want een hoge ISO pakt ook de kleinste sterren op. Ruis kun je er later wel weer uithalen in de nabewerking.

5. Scherpstelling

Scherpstelling is ook lastig, de autofocus doet het niet meer. Ook zie je zelf maar weinig door de zoeker. Hierbij een paar tips voor scherpe foto’s in de nacht:

• Zet je manual focus op oneindig, immers, sterren zijn best ver weg.
• Is het net niet goed, maak dan een paar testfoto’s met minimale aanpassingen tot het goed is.
• Heb je ergens in de verte een lampje (bijv. maan), dan kun je kijken of de live view die kan ‘zien’. Daarna verdraai je je manual focus tot het licht zo klein mogelijk is, dan is hij scherp.
• Bij onderwerpen dichtbij moet je echt gaan scherpstellen. Ook dan werkt het trucje met het lampje en live view door even tijdelijk een lampje naast je onderwerp te zetten en die in de camera te laten schijnen.
• Heb je een felle lamp dan kun je ook je onderwerp ermee beschijnen en kijken of je door de zoeker voldoende ziet om zelf scherp te stellen of via live view.

6. De gulden 400 regel

De aarde draait rond, constant. Als je maar lang genoeg belicht, ga je die draaiing van de aarde zien doordat de sterren (die stilstaan) dan strepen langs de hemel trekken. Afhankelijk van je lenskeuze is dat sneller te zien. Hoe meer je inzoomt, hoe sneller je strepen ziet bij lange sluitertijden. Er is een regel om uit te rekenen hoe lang je mag belichten vóór je strepen gaat zien:

Langste sluitertijd (sec) = 400 / (brandpuntsafstand (mm) × cropfactor)

Het kost even rekenen maar als je bijvoorbeeld een 18mm lens op een 1,5x crop camera gebruikt mag je dus 400 / (18 x 1.5) = 15sec. belichten terwijl je met een 16mm lens op een fullframe camera 400 / 16 = zelfs 25 sec. mag belichten. Wel handig om dit van je combinatie te weten!

Let op, vroeger heette deze regel de 500 regel maar door de steeds groter wordende pixeldichtheid en ook de afstanden van sterren tot aan de Poolster is het veiliger om met 400 te rekenen.

7. Ruisonderdrukking lange sluitertijd

Ben je lekker bezig en heb je je foto gemaakt, duurt het nog 30 sec. voor je je resultaat mag bekijken. Dan staat de ruisonderdrukking lange sluitertijd aan. Dat is een mechanisme in de camera om zelf ruis (ontstaan door lange belichting) te verwijderen (is dus anders dan de ruis door de hoge ISO). Daarvoor maakt de camera, na afloop van de foto, met dezelfde ‘sluitertijd’ nog een tweede zogenaamd dark frame om de ruis te bepalen en die van je net gemaakte foto af te trekken. Niet alleen duurt het maken van iedere foto tweemaal zo lang, ook verwijderen sommige camera’s nog eens vrolijk een berg van je net zo dapper gefotografeerde sterren. Dit kun je beter in de nabewerking zelf doen, gewoon uitzetten dus.

8. Witbalans

De kleur van de nacht is koel en koud. Zonder enige vorm van lichtvervuiling zou een witbalans, iets koeler dan ‘daglicht’, moeten volstaan. Echter, door de lichtvervuiling worden nachtbeeld al snel veel te ‘warm’ van kleur, gelig of oranje. Een truc is om dan de witbalans veel kouder te zetten. Werk je in RAW dan kan dat makkelijk in de nabewerking, anders doe je dat vooraf in de camera. Heeft de camera de mogelijkheid de witbalans zelf in te stellen, herkenbaar aan de K (van Kelvin, een grootheid van temperatuur), dan kun je de K waarde op 2500 á 4000 instellen. Naar eigen smaak.

9. Schermhelderheid

Je ogen wennen aan het donker, dat duurt ca. 20 minuten. Door een rood zak- /hoofdlampje te gebruiken, verstoor je dat nachtzicht niet. Maar als je even op je scherm kijkt is dat nachtzicht weer weg. Sterker nog, door het vele licht van je scherm kan het zelfs zo zijn dat je ‘denkt’ dat je foto veel te licht is terwijl hij in werkelijkheid misschien zelfs nog te donker is. Zet daarom in de nacht je schermhelderheid op de laagste stand. Oh ja, vergeet niet deze nog in het donker aan het eind weer terug te zetten, je zal niet de eerste zijn die de volgende morgen op een zwart scherm zit te turen waar het menu ook alweer is.

10. Sterrensporen

Met de 400 regel voorkom je sterrenstrepen, maar je kunt ook juist de draaiing van de aarde fotograferen met sterrensporen. Daarbij werk je vaak werkt met belichtingen van meer dan een uur via een speciale techniek met heel veel losse foto’s. Door allemaal foto’s te maken met ca. 30 sec. sluitertijd volgens de eerder beschreven techniek en je draadontspanner vast te zetten, klikt de camera gewoon door tot het bittere eind (accu op, kaart vol of fotograaf moe). Via Lightroom kun je dan de foto’s per batch van 25 als lagen importeren in Photoshop, waarbij je de laag eigenschap op ‘lighten’ zet. Dan zie van iedere laag alleen datgene wat lichter is dan de laag eronder: namelijk het volgende deel van het sterrenspoor. Te moeilijk? Download dan het programma StarStax , dat doet het allemaal voor jou.

11. Melkweg(boog)

Wist je dat je in Nederland de Melkweg kan zien? Wel lastig om dat 1) het mooie deel van de Melkweg, de gaswolk, voor ons Noordelijk land best ver aan de horizon zit en dan nog 2) in het Zuiden, de meest lichtvervuilde zichtrichting in ons land. Maar, als je een echt donkere plek weet te vinden, bijvoorbeeld op de eilanden en in een gunstige tijd gaat zoals in mei, dan kun je zelfs een panorama maken van de Melkweg als boog aan de hemel.

12. Noorderlicht

In Nederland? Kan dat? Jazeker! Alleen moeten we wel wat meer geluk hebben dan in Lapland of Noorwegen. Zo moet het niet alleen kraakhelder zijn en liefst geen maanlicht, ook moet het Noorderlicht zó heftig zijn, dat het ver genoeg zuidelijk komt om vanaf ons land te zien te zijn. Hoe noordelijker jij bent, hoe groter de kans. Wederom de eilanden dus, lees hier mijn avontuur op Schier! Ook voor noorderlicht heb je veel handige websites zoals www.poollicht.be, www.aurora-service.eu/aurora-forecast en apps als Northern Eye Aurora Forecast ) of Aurorasaurus. En de techniek? Lees het laatste Natuurfotografie Magazine voor een tutorial van mij!

13. Specialistische accessoires

Als je eenmaal een rasechte nachtfotograaf bent geworden wil je natuurlijk (…) investeren in allerlei leuke en speciale gadgets, zijn we gearfreaks of niet? Uiteraard is er ook voor de nachtelijke avonturen allerlei leuks te koop. Zo werk ik, als ik bezig ga met sterrensporen in de wintermaanden, veel met dauwlinten voor de verwarming van mijn objectief om te voorkomen dat ze beslaan of zelfs bevriezen. Als je lichtvervuiling in je beeld wilt verminderen, kun je investeren in zogenaamde light pollution filters, die licht filteren in het deel van het spectrum waar vooral de nachtelijke lampen in schijnen. En wil je aan de slag met deepspacefotografie dan is een Astrotracker (sterrenvolgsysteem) een must. Zo zie je maar, je kunt je maandsalaris aan deze nachtelijke hobby kwijt.

14. Geniet!

Heb je het gered tot hier? Mooi, dan komt nu de belangrijkste tip. Eenmaal volop in de nachtfotografie ben je soms zó druk bezig met alle technieken en spullen dat je misschien nog wel het belangrijkste vergeet… te genieten! Voordeel van alle opnames van 30 sec is dat je tussentijds heerlijk kan vergapen aan de prachtige sterrenhemel. Ga plat op je rug liggen, kijk naar het voorbijtrekken van de wolken, probeer de sterren te tellen, luister naar de oorverdovende stilte en voel je nietig. Geen foto is mooier dan je eigen beleving. Een oud Perzisch gezegde luidt:

“The night hides the world, but reveals a universe”

15. Praktijkboek nachtfotografie

Wil je echt veel kennis opdoen en je onder het genot van een kop koffie goed voorbereiden, koop dan het Praktijkboek ‘weer-, nacht- en natuurverschijnselen’, daar ga ik nog veel uitgebreider in op nachtfotografie en geven we veel uitgewerkte voorbeelden!