Deze review is geschreven voor Laowa Benelux en reeds gepubliceerd bij CameraNU.nl

Weer een macro lens…

Ik zal bekennen dat ik niet weinig macro lenzen en mogelijkheden heb. In mijn macro-hardcase prijken 3 macro lenzen waaronder de speciale Laowa 15 mm f/4 1:1 macro, tussenringen, voorzetlenzen en omkeerringen. Aan macromogelijkheden geen gebrek maar al deze attributen hebben eigen gebruiksdoelen en worden ook allen gebruikt. Toch, toen Laowa de nieuwe 100mm f/2.8 CA-dreamer macro 2x – zoals hij officieel heet – aankondigde, werden mijn voelsprieten gespitst. Een 100mm macro lens (zowel voor fullframe als APS-C sensoren) die tot 2:1 kan bestaat nog niet en biedt eindeloze mogelijkheden. Toen ik gebeld werd of ik hem alvast wilde proberen en reviewen heb ik dan ook geen moment geaarzeld.

Eerste Laowa lens met elektronica

Laowa is een merk wat die lenzen maakt die niemand maakt, die mogelijk maakt wat tot voor kort onmogelijk was. Zo kwamen ze als eerste met de al genoemde groothoek 15 mm 1:1 macro lens en zijn ze op macrogebied nog veel verder gegaan. Waar alleen Canon een lens maakte die verder ging dan 1:1 kwam Laowa met de eerste macro lens die zowel tot oneindig als ook maar liefst 2:1 kon vergroten – de 60 mm f/2.8 Ultra 2:1. Om nog verder te kunnen kwam daarnaast ook de zeer betaalbare 25 mm f/2.8 2.5-5x Ultra-Macro Lens en inmiddels is er de speciale 24 mm f/14 2X Macro Probe Lens. Wat al deze – en de andere Laowa lenzen – gemeen hebben is de uitmuntende beeldkwaliteit en speciale mogelijkheden. Maar ook zijn al deze lenzen volledig handmatig met handmatige scherpstelling èn een handmatig diafragma.

De eerste is menigeen nog wel gewend mee te werken maar sinds de halfautomatische camera’s ver in de vorige eeuw kent men niet meer het fenomeen dat je aan een diafragmaring moet draaien om deze op de gewenste waarde te zetten. Het vervelende daaraan is namelijk dat f/16 ook meteen f/16 is, een kleiner gaatje en dus een enorm donker beeld. Onder moeilijke lichtomstandigheden betekent dit vaak de compositie bij volledig op en bepalen, belichting instellen en daarna op goed geluk een aantal diafragma waarden proberen in de hoop dat de scherptediepte goed is.

Met de nieuwe 100mm f/2.8 lens is aan deze Laowa traditie een einde gekomen. Weliswaar is ook deze lens voorzien van alleen manuele scherpstelling, voor het eerst is nu een Laowa lens uitgerust met een door de camera te bedienen diafragma. Dat betekent dat er enige intelligentie in de lens is ingebouwd wat zich ook meteen laat zien in het feit dat de camera (en ook de nabewerkingssoftware) de lens en de gekozen instellingen onthoudt en herkent. Eindelijk kun je in de EXIF zien dat je op 100mm bij f/7.1 hebt geschoten.

Sommige Laowa lenzen hadden alleen hele stops of halve stops, andere waren volledige traploos. Met een range van f/2.8 tot f/22 met stappen van 1/3 stops kan de 100mm lens zich eindelijk meten met iedere andere electronische lens van ieder willekeurig merk wat functionaliteit betreft. Overigens moet ik hier wel bij zeggen dat dit geldt voor Canon. De Nikon variant is voorzien van zogenaamde AI Coupling, de Sony FE lens van een handmatige diafragmaring.

Gebouwd als een tank

Meer kan ik er niet van zeggen. Nou ben ik sowieso altijd al fan van de Laowa bouwkwaliteit maar ook deze voelt weer oerdegelijk. Geen plastic, geen lens die langer of korter wordt maar een aluminiumlegering. Maar ook nog eens zonder allerlei randjes, draaiende delen prachtig aansluitend op de niet draaiende delen. Zelfs de zonnekap, die wel van kunststof is, voelt degelijk aan en klikt ferm op de lens. Geen risico dat je hem per ongeluk kwijtraakt. Het blauwe randje is inmiddels herkenbaar Laowa en wat mij betreft misstaat deze lens niet tussen alle professionele lenzen van de andere merken.

De behuizing herbergt 12 glaselementen in 10 groepen. Hij weegt iets meer dan 600 gr en de dimensies zijn afhankelijk van de mount. Zo is de Canon en Nikon variant 125 mm lang terwijl de Sony FE lens 155 mm lang is. Verder zie je verschil in diafragma bladen: 7 (Canon), 9 (Nikon) en maar liefst 13 voor Sony.

Wat voor alle varianten gelijk is, is de minimale scherpstelafstand van 24,7cm waarbij een vergroting van 2x wordt gerealiseerd.

UV filter inclusief

Omdat het eerste glaselement meestal geen andere functie heeft dan bescherming hebben ze bij Laowa bedacht deze in de vorm van een meegeleverde 67mm UV-filter uit te voeren. Dat is ook wel zo prettig want hoewel de scherpstelling intern gebeurt is de voorkant niet afgesloten en zie je het voorste glaselement van achteren naar voren in de ‘koker’ schuiven. In potentie is deze lens een stofzuiger wat je kunt voorkomen met de meegeleverde UV filter.

De voorkant van de lens is open waardoor je het voorstel glaselement in en uit ziet schuiven in de behuizing. De meegeleverde UV-filter is geen overbodige luxe als gaat om potentieel stof in de lens. Mocht je je nou afvragen waarom ze het glas niet vast hebben gemonteerd, wanneer je wilt werken met een polarisatiefilter haal je de UV-filter eraf en heb je dus geen extra (en niet nuttige) glaselementen.

Scherptediepte inschatten

Net als vele andere Laowa lenzen is ook de 100mm macro lens voorzien van een scherptediepte maatverdeling op de scherpstelring waarmee je – net als in de jaren 50 en 60 – kunt zien hoe groot je scherptediepte bereik is afhankelijk van scherpstelafstand en gekozen diafragma. Of, als je je herinnert hoe dat werkte, kun je ook scherpstellen op basis van de hyper focale afstand voor een maximale scherptediepte. Wel was het dan fijner geweest als er ook bij de scherpstelafstand wat maatstreepjes hadden gestaan.

Wat wel opvalt is dat de scherpstelling precies omgekeerd is van wat ik van mijn Canon lenzen gewend ben. Daarmee ging ik wel op diverse cruciale momenten de mist mee in. Overigens is dit ook bij Laowa zelf geen uitgemaakte zaak, mijn 12mm is net zo tegendraads als deze 100mm maar mijn 15mm is weer precies andersom. Daar mogen ze van mij bij Laowa wel eens wat consistentie in aanbrengen.

2x vergroting is… groot!

Het is moeilijk voor te stellen hoe groot deze lens kan vergroten. Kon zijn ‘oude’ broertje, de Laowa 60 mm als tot 2:1, door het volledige handmatige karakter en de veel kleinere minimale scherpstelafstand was het toch wel een toer om de volledige capaciteit van die lens in het veld te halen. Bij deze lens zou dat makkelijker moeten zijn.

Wat betekent ook weer 1:1 vergroting? Dat is wanneer de grootte van het beeld gelijk is aan de grootte van het onderwerp. Ok, nog iets meer Jip en Janneke. 1:1 vergroting betekent dat het onderwerp precies even groot op je sensor wordt geprojecteerd als het in werkelijkheid is. Heb je een sensor van bijv. 2cm breed en je fotografeert een onderwerp van 2cm precies beeldvullend dan heeft dat 1:1 vergroting. Is het onderwerp groter, denk aan een libel, dan moet je die dus wat verkleinen om op de sensor te laten passen. Je vergroting is dan kleiner dan 1:1, officieel heet het dan ook meteen geen macro meer maar ‘close-up’. Wordt je onderwerp nog verder vergroot, denk aan een insect van 1cm wat beeldvullend wordt vastgelegd op een sensor van 2cm, dan is deze dus 2x vergroot en je vergroting dus maar liefst 2:1. Laowa heeft met de 100 mm macro lens nu de vierde lens die meer kan vergroten dan 1:1 (Canon heeft er ook één).

Om te laten zien hoe groot dat is, maar even de proef op de som genomen bij een onderwerp wat rustig wilde blijven zitten.

Op pad in Nationaal Park Wieden-Weerribben

Werken met een macro lens vergt niet alleen handigheid en ervaring van de fotograaf, ook de onderwerpen dienen mee te werken. Wind is je grootste vijand, zeker als je steeds grotere vergrotingen wilt realiseren. Je snapt dat met een unieke 2:1 lens, ik juist dat gebied wil gaan verkennen. Immers, tot 1:1 heb ikzelf een prima assortiment die dat af kan dekken.

Met de boot hebben we een tocht gemaakt door de Weerribben en aangelegd bij een hooilandje vol unieke flora en fauna. Overal om ons heen zag je de moerassprinkhanen wegspringen, juffers op zoek zijn naar een hapje, grote libellen rondzwerven en de kleine ronde zonnedauw hopen op een argeloos insect wat wil landen op de plakkerige bladeren van deze vleesetende plant. Kortom, een walhalla voor de macrofotograaf. Eigenlijk moet je deze lens gebruiken vanaf statief. Je hebt geen stabilisatie, je moet handmatig scherpstellen en je zit te werken met zulke grote vergrotingen dat letterlijke iedere mm naar voren of naar achteren zorgt voor verkeerde scherpstelling. Om nog maar te zwijgen van ieder zuchtje wind wat door de lens eruitziet als een orkaan.

Bij deze lens is een statiefgondel beschikbaar, deze heb ik helaas nog niet kunnen testen maar ik zou niet aarzelen die er meteen bij te halen! Maar ja, het verzetten van je statief kost tijd, het instellen van de focussing rail kost tijd, het scherpstellen kost tijd… en de wind blijft een drama. Omdat ik weet hoeveel mensen er toch graag uit de hand werken en omdat ikzelf ongeduldig werd ben ik toch gaan kijken hoever ik kwam uit de hand.

Alleen macro of ook ‘normaal’ te gebruiken?

Natuurlijk is het verleidelijk de Laowa 100mm lens in te zetten voor het bereik 1:1 tot 2:1, immers dat is zijn specialiteit. Maar bijna zou je vergeten dat het ook gewoon een 100mm lens is die je ook in kan zetten voor portretten, landschap of ieder andere soort fotografie. Daarin is deze lens, net als de 60mm, anders dan bijv. de Laowa 25mm die echt alleen maar het macrogebied bestrijkt. Dit is een normale lens die verdergaat dan andere macro lenzen. Reden om ook eens te kijken hoe hij verder inzetbaar is.

Extreme macro..

Deze keer letterlijk. Muggen zijn dol op mij, als je eens met mij meegaat en er zijn muggen, blijft dan vooral dichtbij mij. Overigens heb ik er zelf weinig last van, na een uur is alle ongemak alweer over. Toen ik dan ook een mug heel dapper op mijn pols zag landen bedwong ik mijn normale nijging tot losse handjes en heb eens gekeken als je met één hand moet fotograferen (dan is scherpstellen bijzonder lastig).

De truc was om eerst een inschatting te maken van de scherpstelafstand (en daarmee de vergroting) om vervolgens mijn arm met mug naar voren en achteren te bewegen om scherp te stellen. Heb ik haar (alleen vrouwtjes zuigen bloed) doodgeslagen vraag je je misschien af? Nee, ik was dankbaar voor haar dankbaar voor de medewerking en heb haar veel succes met de eitjes toegewenst. Als Laowa ambassadeur moet je wat over hebben voor je merk 😊

Objectieve test

Terug uit de Weerribben had ik inmiddels een gevoel bij de Laowa 100 mm lens. En feitelijk is dat ook waar hem om gaat. Het risico van allerlei droge labtesten is dat je gaat ‘meten’ hoe goed een lens is terwijl je in het veld ermee moet werken. Een lens die perfect scoort maar niet fijn werkt zul je minder vaak meenemen dan een lens die misschien theoretisch minder is maar precies doet wat jij wil. Toch wil ik graag het naadje van de kous weten en vooral kijken of mijn gevoel klopt; is de kwaliteit onder gecontroleerde omstandigheden gelijk aan wat ik in het veld aanvoel. Nu heb ik geen lab maar wel heb ik een geduldige tuin waarmee ik van alles nader kan bekijken.

Vignettering

Het eerste waar ik naar gekeken heb is meteen het minste van belang in een macro lens. Vignettering – het effect van donkere hoeken, vooral bij lagere diafragmawaarden – is een draak voor landschapsfotografen en groothoeklenzen. Bij macro lenzen kan het echter juist nog wat toevoegen, immers je legt dan meer nadruk op je onderwerp. Toch kan ik het niet laten om de lens ‘tegen de muur’ te zetten om het te testen. In alle eerlijkheid was vignettering mij in het veld totaal niet opgevallen, terwijl ik toch veel op f/2.8 fotografeer.

De overgang van licht naar donker op f/2.8 is echter zó geleidelijk dat ik meteen snap waarom het mij überhaupt nog niet was opgevallen. Voor mij is dit totaal geen issue bij deze lens.

Wat wel (nog) jammer is, is dat in bijvoorbeeld Adobe Lightroom nog geen profiel beschikbaar is voor deze lens. Daarin zit een automatische vignetteringscorrectie.

Scherpte in centrum en hoeken

Scherpte is bij macro lenzen wel van groot belang. Daarmee wordt een macro lens veel harder aangepakt dan de groothoeklens. Absolute scherpte op het scherpstelpunt is bij macrofotografie van groot belang. En dus zoomen we eens in op de muur.

De centrumscherpte is vanaf f/2.8 al perfect, dat is indrukwekkend maar ook echt nodig voor een macro lens. Hoe zit het dan met de hoekscherpte?

Waar de centrumscherpte vanaf wide-open (f/2.8) als optimaal en perfect is, daar zie je dat de hoekscherpte iets achterblijft. Is dit erg? Wat mij betreft niet voor een macro lens. Immers, je werkt zelden met f/2.8 op een onderwerp waarbij je zowel centrum als hoek scherp wil hebben. Juist als je f/2.8 gebruikt, werk je met onscherpte in de randen.

Net als vignettering, is voor mij hoekscherpte niet echt van belang voor een macrolens. Centrumscherpte wel, en daar scoort hij perfect.

Bokeh / onscherpte

Scherpte is van belang maar vlak onscherpte niet uit. Onscherpte kan mooi of lelijk zijn. Lichtvlekjes in de achtergrond kunnen hele lelijke vlekken worden als gevolg van de vorm van het diafragma. Juist een macrolens, waarbij je veel werkt met omgevingsonscherpte, is gebaad bij mooie zachte onscherpte. Wanneer dat lelijk wordt, help je meer dan de helft van de foto’s om zeep.

De bokehrondjes in de achtergrond zijn niet perfect rond als gevolg van ‘slechts’ 7 diafragmabladen bij de Canon variant van deze lens. Bij Nikon en Sony zal het nog meer een mooi rondje worden. Toch is het niet storend. Ook de onscherpte ziet er mooi uit, zacht zonder rare artefacten.

Flare en CA

Laowa presenteert deze lens als ‘CA-dreamer’ waarmee ze willen aangeven dat hij nagenoeg geen last heeft van Chromatische Aberratie. Dit verschijnsel treedt op bij zeer contrastrijke overgangen in het beeld waarbij – door lichtbreking in de lens – gekleurde randjes kunnen ontstaan langs de randen en op de contrastrijke overgangen. Dit is een tekortkoming aan een lens en wordt gezien als ‘lensfout’. Dat Laowa deze lens ‘CA-dreamer’ noemt zorgt er bij mij voor dat ik dit extra wil gaan testen.

Gratis cirkel in beeld

Je vraag je af wat ik hiermee bedoel… tot je de foto ziet.

Zie je dit? Ja, achterop mijn camera zag het eerste beeld er zo uit. En ook in lifeview zag ik deze vreemde cirkel rond mijn onderwerp. Dit is op mijn fullframe camera.

Het duurde even voor we doorhadden wat het was. Het blijkt dat de camera dit (althans bij Canon voor zover ik weet) zelf doet in de in-camera nabewerking. Het effect ontstaat door de in-camera correcte ‘helderheid randen’. Waarschijnlijk krijgt de camera verkeerde informatie door van de Laowa lens of interpreteert de informatie verkeerd.

Toch hebben mijn andere beelden geen last van deze cirkel. Dat komt omdat alle in-camera correcties alleen worden toegepast op JPG èn op de embedded JPG in geval van dat je in RAW schiet. Maar in de RAW-file zelf zit het niet, het is immers een postprocessingsfout. De embedded JPG is het kleine JPG’je dat de camera aanmaakt en in de RAW zet zodat je op de achterkant van je scherm (en later in de computer) een foto kan zien. Laad je echter je foto in in bijvoorbeeld Adobe Lightroom dan vervangt Lightroom deze embedded JPG als voorvertoning door zijn eigen previews.

Wanneer heb je hier last van? Als je camera voorzien is van de mogelijkheid ‘correct helderheid randen’ (mijn oude Canon 5D mark II had nergens last van) en die staat aan. Als je JPG fotografeert dan zitten deze cirkels dus in je foto, dat wil je niet en dus zul je deze optie in de camera uit moeten zetten. Fotografeer je in RAW dan kun je deze optie in principe aan laten staan, immers in de RAW-file zit het niet, maar je moet het dan niet erg vinden dat alle foto’s op de achterkant van je scherm deze cirkels hebben. Ikzelf vond dit mateloos irritant en heb de optie uitgezet. Maakt ook niet uit, want voor RAW heeft het toch geen toegevoegde waarde.

Om te laten zien dat het ècht niet in de RAW zit hierbij nog even beide beelden zonder cirkels (ik had – om het te laten zien – de optie RAW+JPG even aangezet).

Conclusie

Mocht je tot hier zijn gekomen dan denk ik dat je al een gevoel hebt bij mijn oordeel. Dit is mijn derde Laowa lens, naast de 15mm f/4 1:1 macro en de 12mm f/2.8 zero-D en ook deze beantwoordt weer aan alle kanten aan de kwaliteitsnorm van Laowa. De bouwkwaliteit is enorm goed, hij voelt solide aan en de scherpstellingen werkt smooth maar ook weer niet té los. Als Canon gebruiker ben ik toch wel erg blij dat het diafragma nu eindelijk electronisch aanstuurbaar is, dat vergemakkelijkt het werken ermee toch wel enorm. Het feit dat de lens niet langer of korter wordt vind ik ook erg prettig, daardoor kom je niet per ongeluk ineens tegen een takje aan of jaag je je insect weg. De losse filter zal ikzelf waarschijnlijk niet zoveel gebruiken, blijf toch van mening dat hoe meer glas tussen onderwerp en sensor, hoe meer kans op onscherpte, artefacten of verlies van contrast er is. Maar het feit hij standaard wordt meegeleverd vind ik een groot pluspunt. Dat er een statiefgondel bij ontwikkeld is, is ook een meerwaarde maar voor mij had die er gewoon standaard bijgeleverd mogen worden, net als bij de 25mm f/2.8 2,5-5x.

Wat beeldkwaliteit ben ik ook enorm content. De labtesten laten zien dat m.n. de hoekscherpte bij grote openingen wat minder is maar voor macro is dat niet relevant. Net als de geringe vignettering. Laat je hierdoor niet weerhouden, beide zijn desastreuzer bij een groothoeklens voor landschappen. De centrumscherpte is fenomenaal, ook op mijn 30Mp fullframe camera en dat is wèl van belang! Bij direct tegenlicht heb je iets flare maar welke lens niet. CA kan ik inderdaad nauwelijks ontdekken en dat is best indrukwekkend.

Kortom, ik denk dat Laowa hiermee een nagenoeg perfecte lens heeft afgeleverd voor een zeer gunstige prijs. Ik vermoed niet dat de 60mm nog veel verkocht zal worden nu de 100mm er is. Dankzij de langere brandpuntsafstand kun je net wat verder van je onderwerp blijven terwijl de vergroting gelijk is en je niet meer hoeft te prutsen met een handmatig diafragma. Ik zou het in ieder geval wel weten.
Zijn er dan helemaal geen nadelen? Wat specificaties betreft niet. Toch kan ik mij voorstellen dat een lens zonder autofocus of zonder stabilisatie niet onder alle omstandigheden handig werkt. Ik ben eenden te lijf gegaan maar dat was voor de review. Snel bewegende onderwerpen zou ik toch een andere lens voor pakken. Wanneer een statief niet handig is, dan kan het gemis van autofocus of de afwezigheid van de luxe van stabilisatie uiteindelijk ervoor zorgen dat je alsnog naar een andere lens grijpt. Maar wát de lens heeft… is perfect. De nadelen zitten alleen in wat de lens niet heeft. Of dat voor jou een probleem is, laat ik aan jezelf over. Want eerlijk is eerlijk, de alternatieven mèt autofocus… hebben geen 2:1 vergroting.

Voordelen (pro’s)

• Eerste 100 mm 2:1 macro lens
• Eerste electronische Laowa lens
• Solide bouw
• Prettige bediening, fijne scherpstelring
• Meegeleverde UV-filter
• Geweldige centrumscherpte
• Geen CA of vervorming
• Vignettering valt reuze mee

Nadelen (cons)

• Geen AF of stabilisatie
• Lastig uit de hand (vooral bij 2:1)
• Statiefgondel niet meegeleverd