de eeuwige zoektocht
naar creativiteit

Na een hele kleine opleving van koning winter is het vandaag weer grijs en grauw, zoals we inmiddels gewend zijn van januari. Blauw is inmiddels niet meer de kleur van kou en winter maar van blue monday en winterblues. Terwijl sommige fotografen de winter achterna reizen naar de Hoge Venen in België dalen andere fotografen zoals ik in zichzelf in, peinzen over afgelopen jaar en maken plannen voor het komende jaar. En voor mij is dat het maken van de volgende stap in mijn eigen zoektocht.

Praktijkboek creatieve natuurfotografie

Afgelopen tijd heb ik de eer gehad om mee te mogen schrijven aan het volgende deel uit de reeks praktijkboeken, deze keer over creatieve natuurfotografie. ‘Gelukkig’ voor mij vond het schrijfwerk deze keer in de meest saaie december en januari maand uit mijn fotografische carrière plaats. Zonder mij te hoeven bekommeren over prachtig winterweer kon ik achter mijn laptop kruipen en vol overgave nadenken over wat het onderwerp van dit boek voor mij inhoud. Met het schrijven ben ikzelf daadwerkelijk aan het denken gezet. Vragen als ‘wat is creativiteit’ en ‘hoe ontwikkel je creativiteit’ bleken door alle auteurs anders ingevuld te worden. En hoe meer ik mij met dit onderwerp bezighield hoe moeilijker ik het begon te vinden. Want wat is dan daadwerkelijk creativiteit voor mij? Is het spelen met de camera, lange sluitertijden, dubbele belichtingen en dynamiek? Nee, dat zou hetzelfde zijn als de creativiteit van een kunstschilder afmeten aan de gebruikte kwastbewegingen. Natuurlijk gaat het hier om een praktijkboek waarin we laten zien hoe je je eigen creativiteit in beeld kan brengen door gebruik van bepaalde technieken maar creativiteit zit uiteindelijk niet in de camera. Dat zit in jezelf. En daar zit’m de crux.

Natuurfotografie = de werkelijkheid?

Voor ik de vraag over mijn eigen creativiteit in de natuurfotografie kon beantwoorden moest ik eerst terug naar de vraag, wat is natuurfotografie voor mij…

Vergeef me, ik kijk even met een schuin oog naar buiten. Nog steeds grijs en grauw? Voel ik fotografische aandrang? Nee. Prima, dan kan ik terug naar mijn eigen binnen om in alle rust te overpeinzen. 

In de wereld van fotografie zie in alle takken van sport grote belangstelling voor gecreëerd beeld, eigen visies en kunstzinnige uitingen. Behalve in de natuurfotografie. In de natuurfotografie ‘moeten’ we de werkelijkheid weergeven. ‘Moet’ het vooral eruit zien als dat het zo zou kunnen zijn. Zijn beeldmanipulaties nog maar net voorzichtig toegestaan, hoewel altijd wel meteen de twee vragen gesteld worden: 1) was dit in werkelijkheid ook zo? en 2) hoe heb je dat gedaan? Pas geleden nog – toen ik op pad was met een groep HBO studenten om hun wegwijs te maken in de wereld van landschap- een macrofotografie – kreeg ik op een gegeven moment de opmerking: ‘ja, maar wat jij nu laat zien heeft niets meer met de werkelijkheid te maken’ en als bewijs daarvoor komt de opmerking ‘want zo zie je het niet met je eigen ogen’. En om wat voor beeld ging het? Een foto van goudgeel tegenlicht waarbij ik dankbaar gebruik had gemaakt van de flare in telelenzen – meer informatie over werken met flares staat… uiteraard in het nieuwe praktijkboek :-). Dus nog niet eens zo’n heel creatief gebruik van techniek, een beeld wat inmiddels prima geaccepteerd wordt. Maar toch… omdat deze jongen geen telelens in zijn oog heeft en ook alleen maar fotografeerde met zijn telefoon, paste dit beeld niet in zijn belevingswereld en was het ‘dus’ geen werkelijkheid… iets wat voor hem wel had gemoeten bij natuurfotografie.

Raar eigenlijk? Want waarom moet ik de werkelijkheid weergeven? Waarom mag ik als fotograaf niet net als een fashion fotograaf de natuur als decor van mijn eigen kunstzinnige uitspattingen gebruiken? Waarom moet een sneeuwlandschap eruit zien als een sneeuwlandschap, waarom moet een klaproos herkenbaar op beeld staan, waarom zou het hele insect scherp op de foto moeten… waarom moet ik zo nodig de werkelijkheid weergeven?

Dé werkelijkheid bestaat niet!

Ik weet het, mijn stokpaardje. Dé werkelijkheid bestaat niet. Dé werkelijkheid is iets wat voor ieder mens anders is. En dan is een foto van ‘de werkelijkheid’ nog maar een slap aftreksel. In een eerdere column ‘in het echt was het mooier‘ heb ik al uitgebreid beschreven over het verschil tussen de ervaring van het moment met alle zintuiglijke prikkelingen en dynamiek en het overblijfsel ervan door ons fotografen vastgelegs: een twee dimensionaal tableau vivant. Dan kun je toch op je klompen aanvoelen dat je in essentie al niet in staat bent de werkelijkheid vast te leggen. Nog buiten het feit dat mijn werkelijkheid heel anders is dan de jouwe. Dezelfde student, om het maar even bij hem te houden, stond in de vroege morgen met matige vorst samen met de rest van de groep naast mij in het veld in afwachting van de zonsopkomst. Mijn werkelijkheid op dat moment? Frisse lucht, eindelijk wat winterse kou, genietend van de rijp en kleurende lucht. Zijn werkelijkheid op datzelfde moment? Bittere kou en klappertanden wegens verkeerde kleding, niet mijn fout overigens, ik heb ze duidelijk geïnstrueerd. En de rest was lekker dicht ingepakt.

Even weer naar buiten kijken, zie ik daar de wolken breken? Nee, het is gezichtsbedrog. Gelukkig maar eigenlijk, dan kan ik in alle rust deze column afmaken.

Mijn werkelijkheid, mijn creativiteit

Als natuurfotografie dan in essentie niet het vastleggen van de werkelijkheid kan zijn, wat is het dan wel? Het weergeven van mijn werkelijkheid, mijn ervaring, mijn visie en …. mijn creativiteit. Fotografie is een kunstvorm en de definitie van kunst is ‘het product van creatieve menselijke uitingen‘ [bron: wikipedia]. Natuurfotografie is daarmee voor mij een creatieve uiting van mijn ervaringen en impressies van en in de natuur. Dit eenmaal aan het papier te hebben toevertrouwd bleef het lang stil in bovenkamer-van-der-Wielen. Het besef van deze definitie bracht zowel rust als onrust in het hoofd van deze beelddenker.

Rust, omdat ik hiermee feitelijk heb besloten dat ik alles mág doen in de fotografie wat ik wil. Dat mijn creatieve uitspattingen niet meer begrenst worden door beeldtechnische normen en waarden. Dat compositieregels er zijn om geschonden te worden. Dat algemeen geaccepteerde heilige huisjes als ‘er moet toch ergens scherpte zijn in het beeld’, ‘gulden snede’, ‘dé diagonaal’ of ‘rechte horizonnen’ zonder pardon gesloopt mogen worden. Dat veel wat je leert over fotografie bestaat uit dogma’s.

Absolute vrijheid voor kuddedieren

Maar ook vooral onrust. Want als je alles overboord mag gooien wat je algemeen hebt aangenomen krijg je iets waar veel mensen moeite mee hebben: absolute vrijheid. Wij mensen zijn kuddedieren, regels geven ons houvast, dogma’s zorgen ervoor dat wij minder hoeven na te denken. Als we algemeen accepteren dat de horizon recht moet zijn geeft ons dat slechts twee mogelijkheden voor de camera, we hebben er zelfs speciale namen voor: landscape en portrait. Heerlijk, als we dan ook nog besluiten dat een landschap een liggend beeld is, hoeven we helemaal niet meer na te denken over hoe we de camera moeten houden. En met elk aangenomen dogma maken we het onszelf makkelijker: ‘een landschap is een liggend beeld met grote scherptediepte en groothoek’, ‘bij een portret dient het oog scherp te zijn’, ‘flitsen bij dierfotografie is verboden’ en ga zo maar door. Als we al die dogma’s ineens afschaffen geeft dat absolute vrijheid voor creativiteit maar dat ligt niet in de natuur van ons tweebenige-schapen. Dan komt het helemaal op mijzelf aan, valt alle houvast weg en moet ik helemaal zelf bepalen wat ik ga doen.  Dat is makkelijker gezegd dan gedaan want onbewust zoeken we toch telkens de kudde weer op. Heet het geen dogma’s dan zijn het wel de social media.

Facebook als bron van nieuwe dogma’s

Hoewel ik moet uitkijken dat ik mij niet ga begeven op het pad van de anti-social-media-kruisvaarders merk ik simpelweg aan mijzelf dat facebook mijn creativiteit geen goed doet. Ik kan nog zo hard besluiten dat alles mag, als ik door mijn tijdlijn op facebook scroll zie je een paar nieuwe creatieve ideeën en in de maanden erna een veelvoud aan kopieën. Een aantal fotografen is het gegeven volledig out-of-the-box te denken en zich onbekommerd te kunnen wentelen in een bad van creativiteit, veel anderen wachten op de ideeën van deze creatieve geesten om deze als nieuw dogma op te nemen en er naar hartelust mee te experimenteren. Op zich natuurlijk niet erg, verre van, het is ieders plezier en hobby. Maar voor mij werkt het steeds meer verlammend. Worden we nu overspoeld door (mooie!) beelden van de Hoge Venen of is meervoudige belichting helemaal ‘in’, zo komt het mij voor dat fotografie trends zich net als het knikkerseizoen doen aantreden. Van de bosanemonen, via de blauwe kikkers naar uitsluipende libellen en klaprozen velden. Hoe mooi allemaal ook (oprecht gemeend!), het zijn niet mijn beelden. Als ik echt creatief wil zijn zal ik moeten gaan dealen met de werkelijk absolute vrijheid. Dan zal ik dus ook facebook daar moeten laten.

Dankzij het grauw grijze weer zit ik nu helemaal in mijzelf  en eigenlijk moet ik dat ook blijven. Zelfs als het weer interessant wordt buiten moet ik in mijzelf blijven en mij zonder inspiratie van buitenaf moeten laten gaan in mijn eigen creatieve uitspattingen. Leren omgaan met vrijheid, dogma’s leren laten varen, experimenteren door vallen en opstaan. En mij troosten met de gedachte dat als het mislukt… ik het altijd nog kunst kan noemen.

Zoek je inspiratie voor je eigen creativiteit zou ik je – mijn eigen advies volgend – vooral moeten adviseren om niet naar de komende pixperience te gaan. Ik doe het echter toch, het is een geweldig programma rond Creatieve Natuurfotografie en ons nieuwste boek wordt gepresenteerd. Mocht je je overigens afvragen of ik niet een lezing kom geven? Dan moet ik je teleurstellen, ik baalde als een stekker toen ik werd gevraagd (en toch ook weer niet) want ten tijde van deze dag in Amsterdam, zit ik in Lofoten / Noorwegen voor een fotografiereis naar het Noorderlicht. Ik zal aan jullie denken …