Inmiddels is dit al de derde tutorial in de reeks over Vintage lenzen. Na een startartikel over hoe het werkt en waar je mee kan beginnen heb ik tevens een artikel gemaakt over de beroemde Helios. Maar er bleef altijd een hekel punt aan het werken met die oude objectieven, je vaak kan niet dichtbij genoeg om de vintage sfeer in het macro bereik te kunnen gebruiken. Tussenringen zijn een gehannes en dus bleef het behelpen. Tot nu, tot ik de ‘helicoid’ ontdekte.
De sfeer van vintage
Ik heb in mijn vorige artikelen uitgebreid gesproken over de sfeer van vintage lenzen. Dat ga ik hier dus ook zeker niet herhalen maar kun je terug lezen in mijn artikel ‘Starten met vintage lenzen’ en ‘Hoe werk je met de vintage Helios lens?’. Wat je uit deze artikelen duidelijk kunt halen is dat de meest gebruikte vintage lenzen rond de 50 mm liggen om de simpele reden dat dat vroeger nou eenmaal de standaardlens was. Het voordeel van deze lenzen is dat ze vaak enorm lichtsterk zijn met die diafragmawaarden van f/2.0, f/1.8 tot zelfs f/1.4. Daarnaast zie je dat ook juist de sfeer van deze lenzen het beste tot zijn recht komt bij deze grote diafragma openingen. Dan krijg je die bekende wollige of sprookjesachtige bokeh. Je kan je voorstellen dat deze lenzen dan ook vooral door natuurfotografen gebruikt worden in het close-up of macro bereik.
Hoe doe je macro met een vintagelens?
De minimale scherpstel afstand van de meeste vintage lenzen ligt tussen de 40 en 60 cm. Als je in het gemiddelde neemt van 50 cm dan kom je met een 50 mm lens niet verder dan een vergrotingsfactor van 0,13x. Dit is niet bepaald een waarde waar de meeste macrofotografen van onder de indruk zijn. Nu is het natuurlijk niet zo dat je per se met een vintage lens een 1:1 macro moet maken maar vaak zijn onderwerpen wel dermate dat je net wat dichterbij zou willen dan wat je met deze lens zou kunnen. Wat zijn dan de mogelijkheden?
Eigenlijk is er maar twee mogelijkheden om dichterbij te komen en dat is werken we met tussenringen of met een macrobalg. Omdat de meeste vintage lenzen die gebruikt worden de M42 koppeling hebben is een macro balg M42 niet alleen snel gevonden maar eigenlijk ook vaak niet eens zo duur. Dit is zeker dus een goede optie. Alleen op het moment dat jij tussen je camera en je lens een macro balg gezet heb je al meteen een stukje tussenring en heb je meteen al een stuk meer vergroting dan zonder macro balg.
Een andere mogelijkheid is werken met tussenringen waarbij je een extra ring zet tussen de lens en je camera of de adapter in geval van een spiegelloze camera. Dat kan een M42 tussenring zijn die tussen de adapter ring en de lens komt of misschien wel gewoon een ouderwetse tussenring van spiegelreflex die tussen de adapter in komt en de camera of de adapterring van spiegelloos naar spiegelreflex. Dit klinkt misschien wat cryptisch dus ik zal even mijn geval uitleggen.
Ik werk met een Canon spiegelloze camera en daarom met een RF-koppeling. Wil ik hier mijn vintage lens met M42 koppeling op zetten dan maak ik gebruik van eerst een EF-RF adapter die eigenlijk bedoeld is om de spiegelreflex lenzen op mijn spiegelloze camera te zetten en daarna komt er een adapterring EF-M42 waarmee ik de vintage lens op de lensadapter kan koppelen. Afhankelijk waar ik zin in heb neem ik tussenringen mee M42 of EF, beide werkt prima alleen moet je hem op een andere plek in de keten ertussen zetten.
Als je meer wil weten over het werken met tussenringen dan kun je dit artikel eens bekijken: ‘Macrofotografie zonder macrolens, deel 2: tussenringen’
Helicoid: een lensadapter met ingebouwde variabele tussenring
Veel mensen vinden het grote nadeel van het werken met spiegelloze systeemcamera’s dat je een extra adapter ertussen moet zetten als je wilt werken met lenzen die bedoeld zijn voor spiegelreflex of vintage lenzen. In mijn geval moet ik altijd de lensadapter EF-RF meenemen en ook de adapterring van EF-M42. Toch is het juist deze ruimte die de adapter inneemt die allerlei mogelijkheden biedt. Zo kwam ik een keer per ongeluk op de terminologie ‘helicoid’ terecht die veel gebruikt werd voor lenzen zonder eigen scherpstelring, zoals de projector lenzen die veel in de natuurfotografie gebruikt worden.
Een helicoid is eigenlijk de wiskundige term voor een soort wenteltrap. In de fotografie is het eigenlijk niet meer dan een draairing waardoor in dit geval de adapter zelf langer en korter wordt. Helaas zijn er nog geen grote merken die deze dingen maken voor de bekende lensmounts of camera-mounts maar als je even zoekt zul je op AliExpress diverse aanbieders vinden die helicoid maken (zelfs metaal!) met precies de koppelingen die je nodig hebt, in mijn geval een RF-M42. Daarbij stond zelfs nog aangegeven dat oneindig behouden blijft en dat is wel belangrijk. Dat betekent namelijk dat als de helicoid niet helemaal is ingeschroefd hij eigenlijk precies even groot is als de oorspronkelijke EF-RF adapter + RF-M42 adapterring.
Uiteraard heeft deze helicoid geen enkele vorm van elektronica maar dat is natuurlijk ook niet nodig want de vintage lens is ook een volledig handmatige lens.
Helicoid: hoe werkt het?
Het grappige is dat je er eigenlijk niets van merkt want in feite is het niet meer dan de oude koppeling die ik voorheen ook had. Ik kan keurig tot oneindig scherpstellen en verder is het gewoon zoals het voorheen. Tot het moment dat ik dichterbij wil dan de minimale scherpstelafstand.
Wat je dan doet is de camera op de minimale scherpstel-afstand zetten en in plaats van dat je gaat scherpstellen met de scherpstelring ga je verder met het draaien aan de helicoid. Deze wordt langer waardoor je ineens een stuk dichterbij kan. Vaak ga ik al op mijn compositie zitten en draai met de helicoid uit als zijnde een soort scherpstelring totdat mijn onderwerp scherp is.
Een gamechanger
Ik moet hier bekennen dat zo’n ongelooflijk eenvoudig ontwerp voor mij echt een gamechanger is. Het werken met tussenringen kost altijd wat geklooi om te kijken welke je ring je nodig hebt en je elke keer alles uit elkaar moet halen en in elkaar moet zetten. Maar daarnaast merk ik dat met mijn vintage lenzen zelfs de dunste tussenring al meteen veel te veel is. De helicoid lost dit probleem keurig op omdat het traploos werkt. Eigenlijk heb ik nu een lens die kan scherpstellen tussen oneindig en circa 20 cm in plaats van oneindig en 60 cm. Het enige wat ik nu moet doen is op een gegeven moment overgaan van de ene scherpstelring naar de andere draairing.
Wishlist
Als je goed zoekt op internet zijn er diverse helicoid te koop die gebruik maken van het feit dat je met je systeemcamera ruimte nodig hebt tussen je lens en camera die ze op kunnen vullen met deze adapter. Voor de meeste spiegelloze systemen zijn er helicoids te koop die je bijvoorbeeld kunt koppelen met een M42. En wellicht zijn er zelfs systemen te koop die koppelen met de spiegelreflex lenzen. Alleen zijn ze bijna allemaal nog zonder elektronica.
Wat mij betreft stappen er een aantal grotere merken in dit gat om ook helicoids te gaan maken die voorzien zijn van elektronica zodat je bijvoorbeeld van je spiegelreflex lens ineens een macro-achtige lens kan maken zonder dat je je diafragma of scherpstellingsmogelijkheden kwijtraakt. Maar voor mensen die met oude vintage lenzen werken is er in ieder geval voldoende te vinden.
Veel succes,
Johan
