In een eerdere tutorial heb ik laten zien hoe je het makkelijkste kan starten met het werken met oude lenzen en daarna heb ik nog een tutorial specifiek gemaakt voor de overbekende Helios 44 lens. Nu is het werken met oude lenzen, en dan met name met de M42 schroefdraad lenzen, niet alleen heel goedkoop maar ook erg eenvoudig. Toch zit er een addertje onder het gras als het gaat om de werking van het diafragma, en dan met name voor lenzen met een ‘diafragma pinnetje’. Daarom deze vrij technische tutorial.
Inhoudsopgave
Hoe werkte vroeger de lichtmeting?
Je staat er misschien met je hedendaagse camera niet bij stil maar de lichtmeting is een erg indrukwekkend geheel. Natuurlijk snap je wel dat het licht gewoon gemeten moet worden maar tegelijkertijd besef je je misschien ook dat als jij een ander diafragma selecteert je daarmee meer of minder licht toelaat. Toch zijn de camera’s tegenwoordig uitgerust met een correctie daarvoor zodat ze niet door het daadwerkelijke diafragma hoeven te meten maar op basis van de gemeten licht en het door jou ingestelde diafragma een correctie kunnen uitrekenen. Het licht wordt dus gewoon gemeten door de grootste opening van de lens en op basis van jouw ingestelde diafragma berekent de camera en bijbehorende sluitertijd.
Vroeger was dat heel anders. Althans, in het begin. Want later was het weer vergelijkbaar met nu. En laten alle lenzen die wij nu leuk vinden uit al deze verschillende periodes komen.
Grofweg kun je 3 verschillende lenzen onderscheiden Als het gaat om de werking van het diafragma.
1. Volledig handmatig diafragma: ‘stop-down metering’
De oudste lenzen hadden een volledig handmatig diafragma. Dat betekent dat als jij aan de diafragmaring draait, het diafragma meteen naar de gewenste openingsgrootte gaat. Dat betekent dat je ook eerst het diafragma dicht moet draaien naar de gewenste opening en daarna pas licht moet gaan meten. Dit werd ‘stop-down metering’ genoemd. Nog oudere camera’s hadden niet eens een eigen lichtmeter en was je met een externe lichtmeter bezig om op basis van de door jou ingestelde diafragmawaarde en sluitertijd te bepalen.
Deze volledig handmatige lenzen zijn te herkennen aan het feit dat ze achter op de lens geen kleine zilveren pinnetje hebben wat je in kunt drukken en het diafragma meteen verandert als je aan de ring draait.
Deze lenzen zijn eigenlijk het makkelijkste om te gebruiken op je digitale camera. Je stelt gewoon het diafragmawaarde in waarna de camera door de kleinere opening het licht meet. Elke adapterring die je kunt kopen voor M42 naar jouw camera mount is prima.
2. Pre-selection diafragma: ‘auto’
Vanaf grofweg 1960 kwam er enige intelligentie in de camera’s en lenzen. Het licht meten door een gediafragmeerde lens heeft namelijk als nadeel dat je zelf door een daadwerkelijk kleine diafragmaopening moet kijken. Dit geeft een erg donker beeld. Toen kwmen de lenzen en camera’s met pre-selection diafragma. Nog steeds moet jij met de diafragma ring het gewenste diafragma instellen maar de lens blijft gewoon volledig open staan. Op die manier heb jij als fotograaf het meest heldere beeld en kan de camera goed licht meten. Pas als de foto gemaakt wordt, zorgt de camera met een mechanisme dat de lens eerst op het gewenste diafragma wordt ingesteld. Dat gebeurt met een pinnetje. Pas op het moment dat het pinnetje aan de achterkant van de lens wordt ingedrukt door de camera, schiet het diafragma naar de ingestelde waarde. Deze lenzen zijn vaak te herkennen aan de term ‘auto’ en hebben aan de achterkant een klein zilveren pinnetje.
Deze lenzen vormen de uitdaging voor het werken met de hedendaagse camera’s. Immers, de moderne camera hebben geen manier om het pinnetje te bedienen maar deze moet wel ingedrukt worden wil je kunnen diafragmeren. In een volgende paragraaf zal ik vertellen wat de mogelijkheden zijn om hiermee om te gaan.
NB. Veel van deze lenzen hebben aan de zijkant ook nog een knopje waarmee het diafragma bediend kan worden. Dit is de depth-of-field-preview knop. Omdat je altijd door de grootste lensopening kijkt kun je geen inschatting meer maken van de scherptediepte. Door deze knop even in te drukken tijdens het kijken, zag je hoe groot de scherptediepte werd.
3. Pre-selection diafragma: ‘auto/manual’ switch
Het nadeel van deze nieuwe ontwikkeling was dat deze nieuwe lenzen niet bruikbaar waren op de oudere camera’s die geen mechaniek hadden om het diafragma te bedienen. Daarom zijn er lenzen ontwikkeld die het beste van beide werelden hadden: een schakelaar waarmee je kunt schakelen tussen een volledig handmatige lens en de zogenaamde autostand wat wordt bediend met het zilveren pinnetje.
Het werken met deze lenzen is geen probleem voor de moderne camera’s. Draai hem op een adapterring en zet de lens op manual. Dan kun je zelf je diafragma instellen waarna de camera prima licht meet.
Oplossing voor de auto lenzen met ‘het pinnetje’
Het is duidelijk dat de volledig handmatige lenzen en de lenzen die op handmatig te zetten zijn geen probleem vormen op de nieuwe camera’s. Het zijn de zogenaamde auto lenzen die bediend moeten worden met het zilveren pinnetje die een uitdaging kunnen vormen. Er zijn een aantal oplossingen voor:
1. Schiet altijd ‘wide open’
Dit klinkt misschien een beetje flauw want dat zou betekenen dat je diafragma helemaal niet kunt gebruiken maar de meeste vintage lenzen hebben het geliefde karakter als je met de grootst mogelijke diafragmaopening fotografeert. Je zal niet de eerste fotograaf zijn die pas na maanden fotograferen met zijn vintage lens erachter komt dat het diafragmeren niet wil. Dus ben je toch niet van plan om ze gaan diafragmeren met de lens, dan is het feit dat het pinnetje niet wordt ingedrukt helemaal geen probleem.
2. Koop een adapterring met flensrand
Er zijn verschillende soorten adapterringen van de M42 schroefdraad mount naar jouw camera. Zorg ervoor dat je een adapterring koopt die een flensrand heeft, want deze rand drukt het pinnetje automatisch in.
3. Plak het pinnetje af met ducttape
Als je werkt met bijvoorbeeld een helicoid dan zul je merken dat die vaak geen flens rand hebben om het pinnetje in te drukken. Omdat helicoids ervoor zorgen dat Je extra dichtbij kunt komen zul je vaak toch wel van het diafragma gebruik willen maken. Een makkelijke oplossing is om dan met een stuk duct tape het pinnetje af te plakken. Ik zeg er wel bij dat sommige pinnetjes behoorlijk sterk zijn en dat je zult merken dat langzaam het ducttape wordt weggedrukt. Het is een makkelijke maar niet heel duurzame oplossing.
Je kunt ook met secondelijm aan de slag maar dan is het pinnetje wel definitief ingedrukt.
Bouw je lens om naar een manual lens
Dit klinkt zeer ingewikkeld maar is niet heel ingewikkeld als je een beetje handig bent. Daarvoor heb ik een aparte tutorial geschreven: ‘M42 diafragma pinnetje oplossing: eenvoudige aanpassing van de lens‘
Succes, Johan