De Irix 15mm f/2.4 blackstone, goede en betaalbare nachtlens?

Iedere fotograaf heeft zijn eigen voorkeuren. Niet alleen wat onderwerp betreft, tijdstip van de dag of soort licht maar ook wat betreft de materiaalkeuze. Het grappige is dat toen ik begon met fotograferen ik bijna altijd mijn 70-200 op mijn camera had, daar deed ik alles mee. Maar meer en meer begon ik het hele scala aan objectieven en camera’s te ontdekken en inmiddels ben ik een enorme groothoek-fanaat. Op mijn fullframe body kan de hoek niet groot genoeg zijn en het is dan ook niet vreemd dat ik in het groothoek bereik, onder de 28mm, maar liefst acht verschillende lenzen heb waaronder twee fish-eye lenzen. Elke lens zit in de tas met zijn eigen doel, de één is voor groothoek-macro, de ander voor onderwaterfotografie, een derde voor landschappen en een vierde voor nachtfotografie en het noorderlicht. Ja, en dan nog eens vier.

AANVULLING 2024: dit artikel heb ik geschreven in 2017 en ondanks dat deze lens nog steeds een hele goede lens is, moet ik wel een aanvulling doen. Met de komst van spiegelloze camera’s kan deze lens prima werken met adapter maar wil bij sommige camera’s, zoals Canon R-serie, het diafragma niet meer werken. Dit geldt voor de lenzen die al wat ouder zijn. Irix zorgt voor een kosteloze update van de lens zodat alles weer werkt…

Op naar het noorderlicht

Het is dan ook niet vreemd dat CameraNU.nl mij vlak vóór mijn reis naar Finland opbelde met de vraag of ik de nieuwe Irix 15mm f/2.4 lens wilde meenemen en uitproberen. Natuurlijk hoopten zij, en ik, dat er meteen mooie noorderlicht-beelden uit zouden vloeien. En wie ben ik om ze dat beeld te onthouden?

Blackstone & Firefly

Irix, een nieuwe Zwitserse objectieven-fabrikant die zijn producten in Korea laat maken, heeft op dit moment een 15mm f/2.4 en een 11mm f/4 in het assortiment. Maar wel beide meteen in twee varianten. De Firefly en de Blackstone. Wat glas betreft zijn beide varianten gelijk, de verschillen zitten in de bouwkwaliteit en het gewicht. Waar de Firefly lichter en goedkoper is blinkt de Blackstone uit in een stevige behuizing van aluminium en magnesium. Ik mocht deze laatste testen. Een grote doos kwam binnen, daarin een prachtig blik met mooi sluitend deksel, daarin weer een nauwsluitende beschermhoes waarin ik uiteindelijk de lens vond.

De grootte van het objectief valt direct op. Nee…, hij is niet klein. In vergelijking met mijn andere groothoekobjectieven in dezelfde range is het een zware jongen. Maar de degelijke bouwkwaliteit valt wel meteen op, dit objectief gaat mijn gebruik overleven. De 685 gram wegende Irix bevat 15 glaselementen in 11 groepen en heeft een invalshoek van maar liefst 110 graden (diagonaal op een fullframe body).

Wat ook erg prettig is, is dat deze Irix geen bolle frontlens heeft en ik dus nog steeds met mijn filters kan werken. Weliswaar is de filtermaat van 95mm niet bepaald standaard maar het kan wel. Ik heb mijn filterhouder geprobeerd maar moet wel de voorste sloten voor de plaatfilters eraf halen want anders heb je zwarte hoeken in beeld. Mocht je overigens een polarisatiefilter willen gebruiken (en ik heb die niet in deze maat) dan zit er een handig schuifje in de zonnekap om het filter te draaien. Dit zijn van die kleine dingen die zo’n lens helemaal af maken.

Verder heeft deze lens wel een automatisch diafragma maar geen autofocus. Dat betekent dat je het diafragma keurig met je camera in kunt stellen en ook dat alle lens-informatie wordt meegenomen in de EXIF gegevens. En dat is iets wat een aantal andere van mijn veelgebruikte groothoeken niet hebben. Scherpstellen moet echter met het handje. Nu is scherpstelling voor een groothoekobjectief minder spannend dan bij telelenzen of wildlife fotografie, en als nachtfotograaf en landschapsfotograaf is manuele focus voor mij geen enkel probleem. Bijna al mijn groothoekobjectieven staan standaard al op manual focus, áls ze al een autofocus hebben.

Een fraaie feature is de voelbare klik bij oneindig. Je kunt, zoals bij de meeste objectieven, door oneindig heen scherpstellen maar daarom is het wel handig als je voelt waar de stand oneindig zit. Zeker in de nacht was ik hier heel blij mee, geen gedoe meer met zaklampjes. Gewoon op gevoel.

Lichtgevoelig!

Ik was erg gecharmeerd van de f/2.4. Voor een nachtfotograaf is een snelle lens altijd in het voordeel. Het zou zelfs betekenen dat ik iets kan afstoppen (diafragmeren) mocht dat nodig zijn ten behoeve van scherpte of vignettering. Echter, f/2.4 is een halve stop sneller dan f/2.8 en wanneer je, net als ik, je camera instelt op 1/3 stops in plaats van halve stops kan de lens niet verder terug dan f/2.5. Wat slechts 1/3 stopje sneller is dan f/2.8. Al met al valt de snelheidsverhoging dus nog wel mee.

De ‘muur’ test

Ja, we zetten hem tegen de muur. Als natuurfotograaf hou ik niet van muren maar het is wel één van de mooiste objecten om een objectief te testen. Een bakstenen muur heeft een regelmatig patroon van stenen en groeven. Dat patroon is perfect om te kijken hoe het objectief omgaat met vervorming. Veel groothoeklenzen vervormen enorm, alsof er in het midden een soort dikke bal door een doek naar je toe wordt geduwd. Maar verder kunnen we door het fotograferen van een muur ook goed zichtbaar maken hoe de scherpte verandert in zowel het midden als de hoeken bij verhoging van het diafragma.

Tonvormige vervorming

Wat tonvormige vervorming betreft was ik aangenaam verrast. Hij is niet volledig vervormingsvrij maar als ik naar mijn andere objectieven kijk zijn het alleen de echt dure lenzen die dit evenaren of maar marginaal verbeteren. Wat dit betreft kan de Irix zich al meteen meten met de groten op het gebied van groothoek. De lijnen lopen ietsjes rond maar ik zie geen duidelijke bal in het midden van het beeld. Erg prettig want Lightroom heeft nog geen standaard profiel om deze vervorming te verwijderen. Wellicht dat je hier als architectuur-fotograaf nog iets aan moet doen in de nabewerking, in mijn werk als landschaps- en nachtfotograaf hoeft dit niet.

Vignettering

Dit is het donker worden naar de hoeken toe van het beeld. Een vignetteringsvrij beeld betekent dat het beeld over het hele vlak egaal belicht wordt. Vaak is vignettering afhankelijk van het diafragma en verdwijnt het bij diafragmering. In onderstaande compilatie is de vignettering duidelijk te zien. In andere recensies wordt beschreven dat deze vanaf f/2.8 verdwenen is, mijn ervaring is dat er pas vanaf f/4 weinig zichtbare lichtafval in het beeld aanwezig is. Hoe storend het ook lijkt, met behulp van nabewerking is vignettering prima te corrigeren, inmiddels heeft Adobe Lightroom ook keurig het profiel van deze lens toegevoegd.

Scherpte: midden en hoeken

Het is bekend dat objectieven, in alle soorten en maten, veelal niet optimaal presteren bij de grootste diafragma-opening. Iets diafragmeren zorgt dan meteen voor meer scherpte, zeker in het midden. De hoeken komen iets later, hoekscherpte is bij groothoekobjectieven altijd een belangrijk issue. Vandaar dat ik ook hier kritisch naar heb gekeken.

Op f/2.5 oogt de lens ietwat soft in het midden maar vanaf f/2.8, slechts 1/3 stopje meer, neemt de scherpte al enorm toe. Vanaf f/5.6 is hij optimaal in scherpte maar bedenk wel dat ik hier een 100% uitsnede heb gemaakt uit een 30 megapixel beeld. Dit is dus wel extreem! Elke uitsnede is slechts 400px breed uit een totaalbeeld van meer dan 6.600 pixels. De kans dat je dit in praktijk gaat doen is, zeker met landschappen of nacht, nagenoeg nihil. Met architectuur misschien, maar ook dan wordt veelal naar 50% crops gekeken. En een klein beetje verscherping tijdens de nabewerking doet ook nog wonderen. In vergelijking met mijn andere objectieven doet hij het net zo goed als de veel duurdere lenzen.

Wat hoekscherpte betreft zien we wel meteen behoorlijke verschillen. De donkere beelden bij f/2.5 en f/2.8 komen van de vignettering (zie verderop) en eigenlijk zien we pas vanaf f/8 echt goede scherpte in de extreme hoeken ontstaan.

Contrast en kleur

Hoewel een exacte kleurweergave in de landschapsfotografie niet een erg groot issue is, is het wel interessant te weten hoe een objectief met licht en kleur omgaat. In de praktijk heb ik in Finland een test gedaan bij een meer met vier van mijn groothoekobjectieven, er heeft geen nabewerking plaatsgevonden.

Wat opvalt is dat de kleuren van zowel de Laowa en zeker van de Samyang vrij gelig zijn terwijl de Irix wat kleur overeenkomt met de stuk duurdere Canon. De werkelijke kleuren waren ook net zoals de Irix en de Canon lens weergeven, blauwig met grijstinten. De Irix slaagt keurig voor deze test. Wat contrast betreft doet de Irix iets fletser aan, maar het is niet eenduidig aan de lens te wijten omdat de lichtomstandigheden tussen de verschillende beelden wel iets is verandert. Zie hiervoor de stand van de wolken. Desondanks is het contrast nog steeds mooi, evenals bij alle lenzen.

Groothoekmacro?

Nee, dit is geen macro lens. Maar dat wil niet zeggen dat ik het objectief daarvoor niet zou willen gebruiken. En dus wilde ik graag weten hoe hij met objecten dichtbij om zou gaan maar ook hoe de textuur van de achtergrondonscherpte (bokeh) zou zijn. De Irix heeft een hele fraaie zachte achtergrondonscherpte en de scherpte op het onderwerp is prima gestoken bij op f/2.8. Met zijn minimale scherpstelafstand van 0,28m kom je niet echt dichtbij, dat had voor mij wel wat minder gemogen. Hij hoeft geen 1:1 macro te halen, daarvoor heb ik andere objectieven, maar iets meer vergroting zou wel heel gaaf zijn!

Chromatische aberratie

Een probleem bij veel lenzen, m.n. groothoek objectieven, is de moeilijkheid om harde contrasten mooi weer te geven. Al snel ontstaat op de scheidslijn tussen zwart en wit een overgangskleur, de zogenaamde chromatische aberratie. In onderstaande (sterk vergrootte) foto van bomen tegen witte lucht, is van een dergelijk probleem nauwelijks sprake. Iets wat mij enorm verheugt!

Ervaringen uit de praktijk

Van alle steriele labtesten naar de praktijk, want ondanks leuke foto’s van mijn muur ga ik liever de natuur in met dit objectief. Hij mocht mee in de tas naar Finland en heeft aan alle facetten van mijn stijl fotografie mee mogen doen.

De Irix 15mm is makkelijke te bedienen en voelt in de praktijk heerlijk stevig aan. Het scherpstellen gaat makkelijk en accuraat door de grote scherpstelring en het gewicht is prima op een grotere spiegelreflex body. De zonnekap is stevig en klikt mooi vast. Kortom…, de afwerking van deze lens is dik in orde. Het nut van de feature om de scherpstelring te kunnen locken is mij niet helemaal duidelijk, geen enkele andere van mijn objectieven heeft dit en ik heb het ook nog nooit gemist. Irix noemt dit zelf “ingenious”, ik noem het een overbodige feature. Ook het klepje waarachter je de scherpstelling kunt kalibreren, wat er met koeienletters bij staat, had voor mij ook niet gehoeven. Wat wel fraai is, is de schaalverdeling bij de scherpstelring. Zeker mensen die met hyperfocale afstanden werken (ik niet) zullen hier erg gelukkig van worden.

Conclusie

Inmiddels een paar maanden en vele beelden verder ben ik onder het genot van een wijntje deze review aan het schrijven en daarmee mijn gedachten op een rijtje aan het zetten. Eigenlijk zijn er twee soorten conclusies, de steriele gemeten conclusie en de gevoelsmatige conclusie. Het mooiste is als die twee volledig in elkaars verlengde zitten. Maar als dat niet zo is, prevaleert voor mij de gevoelsmatige. Immers…, als ik ergens tevreden over ben tijdens mijn werk in het veld, dan kan die tevredenheid niet ineens minder worden als ik merk dat de lens in een steriele test toch minder scoort.

Deze eindbalans opmakend ben ik eigenlijk ontzettend tevreden. In het begin was ik wat sceptisch, want wat kon deze lens nog toevoegen in mijn toch al niet kleine assortiment. Waar zou hij thuishoren? Ik heb landschapslenzen (maar die gebruik ik dan eigenlijk weer niet in de nacht wegens hun geringe lichtsterkte) en ik heb lichtsterke “nachtlenzen” die ik dan weer niet overdag gebruik omdat er geen filters op kunnen. Maar deze Irix is de eerste die in beide takken van mijn natuurfotografie prima presteert en zijn mannetje staat. Zeker in de nacht met noorderlicht was ik laaiend enthousiast. Ik miste weliswaar de laatste mm, het verschil tussen 15mm en 14mm is toch 8% minder beeld, maar vooral de fijne scherpstelling zorgde voor mooie noorderlicht beelden. En waar ik mijn 14mm nog nooit voor landschappen heb gebruikt pakte ik toch regelmatig de Irix omdat 15mm weer net iets meer is dan 16mm.

Waar ik helemaal van gecharmeerd ben is de oerdegelijke bouw, de Irix voelt goed afgewerkt aan. Hier geen breekbaar plastic of voelbare speling in de zonnekap of de scherpstelring, alles klikt en draait met Zwitserse precisie. Sommige features zijn voor mij wat té feature-achtig maar ach…, ze hebben voor mij geen meerwaarde maar doen me ook geen kwaad. Alleen worden ze mij iets teveel als unique selling point gebracht terwijl de meeste fotografen er niet om malen als die features er niet op zitten.

Is het dan alleen maar hosanna? Nee hoor…, natuurlijk zijn er aandachtspunten. Zo vind ik de vignettering toch wat tegenvallen, ik had gehoopt dat hij daarmee meer zou kunnen concurreren met de duurdere lenzen. Het is wel prima te corrigeren maar toch. Ook de hoekscherpte is niet echt optimaal. Voor mij als landschapsfotograaf en nachtfotograaf is dit feitelijk niet echt een issue, want ik ga niet controleren of mijn landschapsbeelden in de hoeken wel 100% scherp zijn. Ik verbaas mij wel positief over de bijna afwezige tonvormige vervorming. Ik zit natuurlijk niet te wachten op kromgetrokken bomen of andere tonvormige objecten.

Ik nam de Irix mee met het idee om hem “tussendoor even te testen”, maar heeft hij inmiddels al een vast plekje in de tas verworven. Van mij hoeft hij namelijk niet meer weg. Als afsluiting nog een paar beelden waarvoor hij bij mij echt ten voeten uit van pas komt…, het noorderlicht en kraakheldere sterrenhemels. In dit soort beelden zijn de voordelen die de lens mij biedt verreweg belangrijker dan zaken als hoekscherpte of vignettering. Die zijn hier eigenlijk geen issue.